Het is aan de leiders van vandaag om perspectief te bieden, richting te geven en waarden en principes te (her)definiëren. En daarvoor is de kracht van innovatief leiderschap nodig. Maar hoe doe je dat?
Het creëren van een andere economie, ecologie en maatschappij vraagt om hervorming, herijking van waarden, innovatieve toewijzing van schaarse middelen en andere beslissingen. Dit vraagt om leiderschap dat begaan is met onze gezamenlijke toekomst, een groot besef heeft van de betekenis van duurzaamheid (sociaal, ecologisch en economisch) en met passie innovaties kan leiden van de samenleving, organisaties en daarbij inclusief de dialoog aangaat met alle belanghebbenden. We hebben telkens de kans te creëren wat wij als gewenste toekomst zien.
Leiderschap en innovatie gaan samen, maar niet vanzelf
‘Begin met het eind in gedachten’, zei Stephen Covey over effectief leiderschap (Covey, 2010). Maar welk einde is dat? Hoe wil je jouw toekomst hebben? En kunnen we vanuit die gewenste toekomst telkens passende vormen van leiderschap en samenwerking vinden die ons daadwerkelijk leiden naar die gewenste toekomst? Otto Scharmer zegt hoe hij daarbij passend leiderschap ziet: co-creative leadership for cross-sector innovation (Scharmer, 2010). Albert Vicere beschrijft kenmerken voor leadership in the networked economy – en gaat vooral in op een nieuwe houding die wordt gekenmerkt door de vaardigheid netwerken te mobiliseren vanuit een open geest en het denken over de eigen grenzen (Vicere, 2003). Annemieke Roobeek zegt over netwerkorganisaties: ‘In een netwerkorganisatie gaat het om het samenwerken vanuit de inhoud, met leuke, gemotiveerde mensen die je kunt vertrouwen. Passend bij de normen en waarden’ (Roobeek, 2009). Duurzaam leiderschap bouwt aan vertrouwen, denkt holistisch en creëert duurzame waarde.
Niets meer missen?
Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief
Wat mogen we verwachten van innovatief leiderschap?
Met leiderschap wordt hier bedoeld leiders van een organisatie, groep, beweging of tijdelijke alliantie van combinaties van individuen en organisaties. Leiders worden gevolgd door mensen die de voorgestelde waarden en richting omarmen, omdat deze hun eigen opvattingen, talenten en wensen raken. Daarmee vormen en delen zij het collectieve leiderschap. Als dan ook de verbindingen worden gelegd tussen de volgers, en de leiders weten te binden en te boeien, is er sprake van leiderschap. Er is een gemeenschappelijk en gedeeld zinvol doel, mensen vullen elkaar aan en er is vooral vertrouwen in elkaars weten en kunnen.
Als het bovendien gaat om innovatie dan is er zelfs meer nodig: gedeelde ambitie, lef en geduld en vooral een innovatief klimaat. Als je managers vertelt over duurzaamheid en leiderschap vragen zij vaak: ‘Waarom zou ik eraan beginnen en wat levert het op?’
De belangrijkste vragen voor deze managers zijn:
- Welke risico’s zijn er te onderkennen in het behalen van onze ambities, doelstellingen en onze strategie?
- Hebben we de goede teams en de goede mensen, en doen en kunnen zij wat wij vragen?
- Voelen zij zich verbonden met de strategie, onze waarden en doelstellingen?
- Zijn onze medewerkers trots op ons bedrijf en dragen zij dat uit?
Tevreden medewerkers zijn ambassadeurs voor het bedrijf, zijn productiever en, doordat zij met plezier werken, effectiever in de contacten met klanten. Hun betrokkenheid draagt bij aan hogere productiviteit, klantenbinding en een potentieel hogere omzet. Zij ervaren plezier in het werk, delen energie en leveren de gevraagde prestatie. Zo word je een aantrekkelijke organisatie voor de generatie D(uurzaam).
Generatie D(uurzaam)
De behoefte aan groei, verandering en vernieuwing is universeel, we willen een betere wereld en andere organisaties. Vanuit generatie X of Y, babyboomers, senioren, uit alle bevolkingsgroepen is er een vraag naar vernieuwing van leiderschap, waarden en richting. Leiderschap dat opnieuw richting geeft en houvast biedt, terwijl we weten dat verandering een constante factor is; daarvoor, weten we, is de wereld te dynamiek en te complex. Dit vraagt ook om andere visies op ondernemen en organiseren en vooral op veranderen en het besturen en faciliteren daarvan. Er is een nieuwe manier van denken nodig om de problemen van vandaag op te lossen en we zullen andere werkwijzen moeten volgen, diversiteit moeten benutten en de kennis die we juist niet erkennen dan wel verwachten een stem moeten geven.
Om zo’n klimaat te creëren is innovatief leiderschap gevraagd dat aandacht geeft aan een aantal verschuivingen (zie tabel 1).
Hoe wij beslissen
Duurzame besluitvorming is complex, omdat we de nieuwe duurzame parameters nog niet automatisch meewegen in onze beslissingen. Andere parameters die, naast efficiëntie, rendement, snelheid en kwaliteit, passen bij de ontwikkeling van een nieuwe samenleving zijn parameters die de ontwikkeling van mens en maatschappij bevorderen. Bijvoorbeeld het ontwikkelen van talent, gezondheid, kwaliteit en continuïteit van werk en participatie in de maatschappij.
De parameters komen voort vanuit het streven naar een duurzame samenleving waarin de mens centraal staat (als burger, klant, leerling/student, medewerker, patiënt enzovoort), sterke sociale cohesie wordt ervaren op menselijke maat, letterlijk dichter bij huis en thuis – met echte verbinding tussen mensen. Sociale innovatie met het verbeteren van de socio-eco footprint (hoe wij met mensen omgaan, talent en diversiteit benutten en hoe wij met elkaar leven) naast duurzaamheid met de focus op het reduceren van de negatieve leefmilieufootprint (wat wij uit de natuur halen en er weer instoppen). Als we dit willen bereiken moeten we anders gaan beslissen.
Innovatief leiderschap
Door de eeuwen heen zijn leiders zichtbaar geweest in alle domeinen. Maar telkens met een andere opdracht, zij deden wat zij in hun tijd moesten doen. Met betere beslissingen, met respect voor nu en later en door verantwoord om te gaan met onze oorsprong en onze toekomst. Er is een toenemende behoefte om terug te gaan (en daarmee vooruit te gaan) naar de essentie: creatie van netwerken met kleinschalige bedrijvigheid met regionale focus, solidariteit, menselijk perspectief en de menselijke maat, zonder ons te verschuilen achter systemen en procedures.
Innovatie van leiderschap
De essentie van innovatief leiderschap blijft: de goede beslissingen nemen, zorgen dat anderen die begrijpen, volgen en omarmen, zodat die beslissingen worden uitgevoerd en ambities worden gerealiseerd.
Agenda voor leiderschap
Leiderschap gaat over het verbinden van mensen en het overbruggen van inzichten en verwachtingen. Als leiderschap gaat over beslissen wat goed is voor de toekomst en vandaag, vraagt dat om een helder weten, een sensitieve radar en betrouwbaar kompas. De brede oriëntatie, zicht op de wereldkaart en relevante vraagstukken en een gevoelige radar van leiders en volgers, verdiepen het weten en zorgen voor meer capaciteit en verantwoordelijkheid om mensen te inspireren. Daarmee initiëren zij activiteiten die ons brengen naar een duurzame wereld van natuurlijke veerkracht en vitaliteit.
Daarvoor zijn leiders nodig die inspireren en de weg wijzen. De innovatie van leiderschap vraagt ook om het ontwikkelen van leiders zelf. Cruciaal zijn vaardigheden zoals moed en doorzettingsvermogen, reflectie op eigen waarden en gedrag, dialoog en samenwerking en het vermogen dilemma’s te verzoenen en belangen te convergeren. Een belangrijke taak voor leiders is bovendien leiderschap te ontwikkelen bij hun volgers.
De gewenste toekomst creëren
Mensen barsten doorgaans van wensen en ambities. Maar niet iedereen weet daar handen, ziel en voeten aan te geven en vol te houden bij tegenslag. Straatman (2008) stelt dat creatie vanuit het hart mogelijk is. Door geloof, creativiteit, vertrouwen, moed en intuïtie. En geloof in de scheppende kracht van de mens en de potentie van de kosmische energie die ons allen verbindt. Dat sluit aan bij de overtuigingen van Rhonda Byrne die The Secret (2004) schreef.
Knoope (1998) beschrijft De creatiespiraal vanuit de menselijke potentie ambitie te ontwikkelen op basis van authentieke wensen en aan de natuur ontleende principes van groei en creatie. Hij citeert Goethe met ‘wensen zijn voorgevoelens van hetgeen u in staat bent daadwerkelijk te realiseren’. Creatie en innovatie vanuit het hart, komen voort uit compassie met de mens, onze kosmos en planeet, authenthiek, dienend en gedreven om te vernieuwen en duurzaam te verbeteren.
Zes processen als leidraad voor innovatief leiderschap
Hierna worden kort zes processen toegelicht die een leidraad kunnen zijn voor de stappen op weg naar het gewenste eindresultaat zoals ‘nieuw leiderschap’ (uit De Jong et al, 2013).
- Bewust worden
‘Deeper levels of learning create increasing awareness of the larger whole – both as it is and as it is evolving – and actions that increasingly become part of creating alternative futures’ (Senge, 2011). Bewust worden vraagt eerst om bewust ‘zijn’. Dit vraagt belevingsenergie. Dit is de energie van het voelen, van het waarderen zonder oordeel. Van het bewust worden van de emoties en het overwinnen van blokkades. De kunst van het loslaten van belemmerende overtuigingen. De kunst van het ontvangen van wat is en bereikt is. Verhogen van bewust‘zijn’ en ontvangen wat zich aandient. Het resultaat is: inzicht in de eigen kwaliteit en mogelijkheden. - Perspectief ontwikkelen
De bezielingsenergie van de passie, inspiratie, openstaan voor je werkelijke wensen en verlangens. Contact maken met je bestemming en innerlijke drijfveren. De kunst van het aandachtig luisteren. Met inclusiviteit, waarderend onderzoeken. Ontdekken wat goed is en daarop voortbouwen. ‘The systematic study of signature strengths, opportunities, aspirations, and results. What is generated is a culture of innovation, hope, and a powerful sense of purpose, meaning, and value’ (Cooperrider, 2008). Het resultaat is: authentieke ambitie. - Zelfvertrouwen opbouwen
De mentale energie van geloof en vertrouwen, van denken in mogelijkheden, het transformeren van beperkende gedachten in constructieve. De kunst van het effectief denken. Verantwoordelijkheid nemen voor persoonlijk leiderschap. De opbrengst is is trots. - Verbinding maken
De verbindingsenergie van het netwerken. Van steun zoeken en coalitie vormen. Mensen in vertrouwen nemen. Vertrouwen geven aan anderen. De kunst van de constructieve dialoog. Onderzoeken en plannen. Netwerken. Betrokkenheid, diversiteit en inclusion. Grenzen verkennen en doorbreken, internationaal en inter-generationeel. Het resultaat is: verbondenheid en aandacht, met hoofd, hart en ziel. Inspiratie om door te gaan. Leiderschap groeit door volgers en nieuwe leiders,die initiatief overnemen en weer eigen verbindingen maken. - Verantwoordelijkheid nemen
De besluitvormingsenergie om te besluiten en acties mogelijk te maken. De ambitie vertalen naar actie. Consequenties verbinden. De kunst van verantwoordelijkheid nemen. De goede beslissingen nemen en mensen motiveren. Het resultaat is daadkracht. - Werkend maken
De handelingsenergie van het praktisch maken. Van denken naar doen. De energie om te volharden in de actie. Het optimaal benutten van talenten. De kunst van het handelen. Een blijvend klimaat van innovatie creëren. De opbrengst is plezier en resultaat.
Duurzaam denken, doen en organiseren
Met bezieling, denken en doen. Dat vraagt om handelen en verbeelden, vertrouwen, geloven en volharden, aftasten, waarderen en onderzoeken om daadwerkelijk transformaties door ontspannen plannen te realiseren. De kunst van verantwoordelijkheid nemen. De goede beslissingen nemen en mensen motiveren. Innovatief en duurzaam leiderschap creëert de condities en faciliteert de processen om tot rendement te komen van de creërende kracht van innovatief leiderschap, maar vooral van het collectief. De beschreven onderwerpen met verschillende invalshoeken zijn een uitnodiging tot dialoog om leiderschap ook zelf te innoveren. We hebben telkens de kans te creëren wat wij als gewenste toekomst zien. Dat vraagt moedig leiderschap. Reactie of creatie, zelfde letters, maar een ander woord met een uitdagende betekenis. Leiderschap is tenslotte niet verbonden aan één persoon, leiderschap wordt gegeven door volgers en geven we aan elkaar. Leiderschap is uitnodigen, ontvangen, dienen, delen, doorgeven en richting geven, en weer loslaten met vertrouwen.
Door: Kees van Kaam
Kees van Kaam is docent bij Avans Hogeschool voor de opleiding Advanced Business Creation. Hij heeft een brede (internationale) managementervaring op het gebied van leiderschap, innovatie, duurzaamheid en (strategische) communicatie.
