Het gaat niet goed met de Europese samenwerking. Het komende verkiezingsjaar lijkt cruciaal te worden voor het voortbestaan van de Unie. Italië is na het laatste referendum in een onzekere politieke situatie beland.
Het aftreden van de premier en peilingen die aantonen dat anti Europese vijfsterren partij de volgende verkiezingen wel eens zou kunnen gaan winnen, heeft zijn effect op heel Europa. In Oostenrijk schaarden links en rechts zich in een herverkiezing achter één presidentskandidaat, om zo ‘De populist’ van regeren te weerhouden. In Nederland staat de PVV al tijden als grootste partij in de peilingen. Frankrijk maakt zich op voor een verkiezingsstrijd waarin Le Pen meer dan ooit een reële kans maakt op het presidentschap. En dan de keuze voor een Brexit die zowel de Britten als Europa in grote onzekerheid hebben gedompeld over hoe nu verder tussen Europa en het Verenigd Koninkrijk. Ook hoe nu verder met Europa in het algemeen vragen steeds meer mensen zich af.
Anderzijds lijkt Europa zich te herstellen van de economische crisis. Hoewel werkgelegenheidscijfers blijven steken lijkt de economie in de meeste Europese landen het dieptepunt van de crisis achter zich te hebben liggen. En wat doet Europa? De Europese politici, het Europese idee of de Europese solidariteit, lijkt geen antwoord te hebben op de anti-geluiden en de nationale reflexen. Het vertrouwen in de Europese samenwerking is bij een steeds groter wordende groep volledig afwezig. In ons boek Europa heruitvinden bepleiten wij dat op basis van deze parameters Europa op een faillissement afstevent als het niet snel verandert. Een faillissement dat aan ons zou kunnen verschijnen in de vorm van een burgeroorlog.
Er zijn tal van verklaringen geschreven waar het probleem, de zwakte en oplossingen van de huidige Europese desintegratie liggen. In ons boek Europa heruitvinden, hebben wij in onze analyse voor een invalshoek gekozen welke wij nog niet eerder zijn tegengekomen. We zijn uitgegaan van een bedrijfskundig model, namelijk het Vierfasenmodel. Dit is een veranderkundig model dat aantoont welke fasen een succesvol bedrijf moet doorlopen en hoe deze fasen te beïnvloeden zijn. Onze stelling is dat Europa zich sinds de Tweede Wereldoorlog op eenzelfde manier heeft ontwikkeld zoals bedrijven dat volgens het gebruikte model doen. Er is zo niet alleen een verklaring te geven voor de huidige situatie waarin Europa verkeert, maar het is ook te duiden wat mogelijk volgende stappen zijn om Europa uit haar crisis te halen.
Natuurlijk is de Europese Unie geen bedrijf zoals een willekeurige multinational of een bedrijf in het MKB dat is. Des te verrassender was het te ontdekken dat de Europese Unie tot aan het verdrag van Maastricht zich keurig langs dezelfde lijnen van het Vierfasenmodel heeft ontwikkelend. Maar we constateren eveneens dat Europa dezelfde fout heeft gemaakt die ook ondernemingen vaak maken na een periode van grote groei. Het Vierfasenmodel waarschuwt ervoor dat het fout kan gaan, Europa bevindt zich momenteel in de gevarenzone.
De fout die Europa maakt sinds de jaren ‘90 is te focussen op de korte termijn, dat leidt tot overmatige bureaucratie. Belangrijker nog is dat deze focus leidt tot totale vervreemding van de oorspronkelijke intentie van de Europese samenwerking. Dat wil zeggen het afwezig raken van een gedachte die de samenwerking draagt en legitimeert, maar ook het zo noodzakelijke mandaat van de bevolking. Het Vierfasenmodel noemt dat het uithollen van het socialisatievermogen. Dit is het belangrijkste vermogen in de fasen waarin Europa zich nu bevindt. De fasen waarin Europa moet veranderen, zich heruitvinden. Daarvoor is een dusdanige mate van flexibiliteit vereist dat er ‘out of the box’ gedacht moet kunnen worden en nieuwe ideeën een oorsprong vinden. Hiervoor is intellectuele ruimte nodig die geboden moet worden door de bevolking. Er moeten experimenten gedaan kunnen worden zonder dat de Europese samenwerking als geheel bedreigd wordt. Zo zou de Brexit een excellente exercise kunnen zijn over de herdefiniëring van wat lidmaatschap van de Europese Unie betekent en inhoudt.
Wij proberen middels het Vierfasenmodel te duiden welke mogelijke wegen kunnen worden ingeslagen, welke alternatieven er zijn om het draagvlak (socialisatievermogen) voor Europa te versterken. In ons boek werken we dit verder uit en beschrijven we vier andere vermogens waarover Europa beschikt en welke interventies wenselijk zijn om de Europese samenwerking te laten voortleven.
Drs. H. P. G. Beusmans was politiek assistent in het Europees parlement en werkt momenteel als liaison Europese zaken in Den Haag. Teun Hardjono is parttime hoogleraar Kwaliteitsmanagement en Certificatie aan de RSM (Rotterdam School of Management) Erasmus University Rotterdam. Tevens staat hij in het Corporate Social Responsibilty Executive Programma van de Erasmus School of Accounting en Assurance. Hardjono is voorzitter van de Examencommissie van de RSM. Ze zijn de auteurs van Europa heruitvinden.
