Wouter Hart: ‘Je moet professional niet in een systeem vastzetten’

‘Organisaties laten zich te veel leiden door systemen; laten zich gijzelen door wetten en regels en veronachtzamen de ziel van de organisatie.’ 

Wouter Hart (zie foto), auteur van het succesvolle boek Verdraaide Organisaties, zal op het Event Verdraaide Organisaties op 23 april vertellen hoe je de ‘pijl kunt draaien’ in de gewenste richting. Hart: ‘Er zijn tegenwoordig meer juristen dan ingenieurs nodig om een brug te bouwen. Banken geven geen hypotheken meer omdat ze gegijzeld worden door AFM en Basel-verdragen. Kinderen worden vooral op basis van een CITO-score beoordeeld en niet op intrinsieke motivatie of langjarige prestaties. We denken zaken te kunnen beheersen door systemen in te voeren, maar dat werkt vaak totaal averechts. Het is een illusie van houvast.’ Mooi voorbeeld vindt hij nog altijd de schaatser die eerder over de finish kwam maar toch verloor. ‘Voor het oog van de camera kon iedereen zien wie er won, maar de tijdwaarneming (het systeem) bleek heilig en de “verliezer” werd zo winnaar.’

Cirkels

In zijn theorie van de verdraaide organisatie, heeft Wouter Hart drie cirkels getrokken. In de middelste cirkel, het centrum, staat ‘de bedoeling’. Welke waarde wil de organisatie aan de klant of de samenleving toevoegden? En wat is daarin nu het meest wezenlijk? Eromheen is de leefwereld getekend. Het hier en nu waarin mensen werken en beslissingen nemen. De buitenste cirkel is de systeemwereld met daarin alle afspraken die we maken om de leefwereld systematisch te laten verlopen. Wouter Hart: ‘Sinds de industriële revolutie (Taylor) heeft organisatie- en systeemdenken zich verankerd in organisaties. Regels en procedures zijn leidend geworden. Bij veel organisaties moet de “pijl” vandaag de dag eerst van buiten door een systeemwereld van wetten en regels, en landt in onze bedrijfskundige logica dan uiteindelijk bij de bedoeling/de kern. Maar dan is er al zoveel weerstand geweest, dat het doel niet bereikt wordt. Mijn theorie is een pleidooi om de pijl anders te richten. Begin bij de bedoeling en beoordeel van daaruit de zin en onzin van de regel.’

Systemen moeten ondersteunen

Systemen moeten ondersteunend zijn, in plaats van leidend, vindt Wouter Hart. Op de scheidslijnen van de cirkels zitten de managers. Wouter Hart: ‘De manager moet daar fungeren als een soort hitteschild. De manager moet mensen in de organisatie behoeden voor het feit dat regels in de systeemwereld die echt nodig zijn niet worden vergeten. Anderzijds moet de manager toestaan dat soms regels overschreden worden omdat het hart van de cirkel – de bedoeling – daarom schreeuwt. Bij organisaties waar de pijl van buiten naar binnen wijst, worden professionals vooral uitvoerders van regels.’ In Drachten, weet Hart, lag een kruising met stoplichten waar veel ongelukken gebeurden. Er is nu een veel onoverzichtelijke open space gecreëerd die deelnemers aan het verkeer verplicht te anticiperen en elkaar in de gaten te houden. Het resultaat is dat er nu nauwelijks ongelukken meer gebeuren. Hart: ‘We zoeken in een reflex vaak de oplossing van problemen in het beheersen van systemen. We willen kosten wat het kost incidenten uitsluiten. Die mythe van beheersbaarheid wil ik doorprikken, want dat kan toch niet.’ Je moet de corporate Lionel Messi’s van deze wereld niet inperken, maar vooral hun gang laten gaan. Systemen zijn daarbij randvoorwaarden. Wouter Hart: ‘Bij een corner moet het allemaal goed staan omdat dat voorspelbaar is, op het moment dat het bal in het spel is moet je professionals hun gang laten gaan omdat het spel onvoorspelbaar is geworden.’ Interview: Ronald Buitenhuis