Stel je voor dat we zouden zeggen dat bijvoorbeeld Frankrijk of Engeland een nieuwe cultuur nodig heeft. Zou jij deze opdracht aannemen?
Waarom doen we alsof de cultuur van een organisatie makkelijker te veranderen is dan die van een land?
Culturen zijn complexe structuren en patronen van met elkaar samenhangende elementen. Cultuur is iets meer dan ‘zoals we de dingen hier doen’. Het is meer dan alleen de omgangsnormen. Het gaat ook over een gezamenlijke gecreëerde realiteit, gevoed door collectieve ervaringen en herinneringen. Mensen vormen dus gezamenlijk een cultuur. En de cultuur vormt de mensen. Een cultuur heeft meer controle over jou, dan jij over een cultuur. Als je denkt dat cultuur een kunstmatig iets is dat je op commando kunt veranderen, dat je kunt manipuleren naar wat jij wilt, zit je fout. Een groep is als een levend organisme dat je met respect en geduld moet benaderen.
Structuur en spelregels
Mensen houden niet van chaos en onvoorspelbaarheid. Daarom creëren we structuur, spelregels en geven we betekenis aan alles om ons heen. Wanneer je gaat morrelen aan de bestaande zekerheid, voelt de groep dit als levensbedreigend. Bovendien is de gecreëerde realiteit er niet voor niets. Je moet dus eerst goed weten hoe deze eruit ziet, wat mensen beleven en wat de functionaliteit van de structuren en patronen is. Wanneer je bestaande zekerheden en aannames gaat uitdagen, komen er angst en onzekerheid in de groep. De groep zal zich (vaak onbewust) verdedigen tegen deze bedreiging voor de status quo.
Om dit goed te kunnen begrijpen, kun je bedenken dat een groep vergelijkbaar reageert op een verandering als een persoon. Ga maar na, het is niet gemakkelijk om jouw gedachten, aannames, levenswijze en gedrag te veranderen. Ook niet als daar hele goede redenen voor zijn, zoals je gezondheid of relatie met je partner. Folders zeggen dat het niet goed is om elke week een patatje te eten en toch sta je, inwendig mopperend op jezelf, wederom op vrijdag in de snackbar. Uiteraard met goede voornemens voor volgende week… Groepen doen iets vergelijkbaars in hun collectieve gedrag en gedachten.
Kun je cultuur wel veranderen?
Een cultuur veranderen, kan dat dan wel? Ja, culturen veranderen immers voortdurend. Net als mensen. Alles is voortdurend in beweging, niets staat stil. De vraag is alleen wie er controle op de richting van de beweging heeft. Een groep heeft een reden om de dingen te doen zoals ze ze doen. De reden is alleen niet altijd logisch, rationeel en bewust. Verandering brengen start in ieder geval met luisteren, ruimte maken voor emoties en verschillende invalshoeken, vragen stellen en begrijpen. Net zoals je dat bij een individueel mens ook doet. Of zou moeten doen.
Een cultuurverandering is in ieder geval niet iets dat je kunt ‘kopen’. Of even op een zondagmiddag in elkaar kunt knutselen. Of via een mooie poster kunt verspreiden. Wel kun je sleutelgedrag als een ‘virus’ verspreiden in een groep. Door goed gebruik te maken van de kracht van kopieergedrag en verhalen vertellen. Hierbij werk je toe naar een tipping point: het moment waarop een nieuwe spelregel of nieuw gedrag ‘normaal’ wordt. Dit werkt het beste in dialoog met de belangrijke (formele en informele) spelers in een groep. Een dialoog waarin mensen elkaar intrinsiek in beweging zetten. Zo kan een kleine maar belangrijke nieuwe gedachte, een kleine groep mensen veranderen die vervolgens andere mensen bewegen en beïnvloeden. Voor organisaties betekent dit goed weten wie je belangrijke spelers zijn, deze betrekken bij de plannen en de doelen en bevragen wat er volgens hen nodig is om de organisatie verder te brengen.
Jitske Kramer is corporate antropoloog en expert op het gebied van diversiteit, inclusie en verandering. Samen met Danielle Braun schreef ze het boek ‘De Corporate Tribe’.
