Neemt u politici en de Tweede Kamer nog serieus? De overheid speelt in op de veranderingen, maar de vraag blijft welke rol zij vervult in het realiseren van transities. Want transitie vraagt om een werkendeweg ontdekkingsaanpak. We kunnen allemaal op verschillende manieren bijdragen aan de transitie.
Zomer 2015 in Amsterdam. Niet verkeerd qua weer. Ik draai een paar weken (wat wij thuis) een zomerrooster noemen: de ochtend werken en schrijven, de middag varen op het IJ, de Amstel of in de grachten, avonds barbecueën met een glaasje wijn. Veel vrienden vinden dat ook leuk! De dagen vliegen. De zomerperiode start altijd met mijn kantoor opruimen en de aangeslibde stukken van het afgelopen half jaar weggooien of op de goede stapels leggen. Maar ook de ‘must reads’ ter hand nemen, scannen of van kaft tot kaft lezen. Elk jaar weer een reflectieve en inspirerende periode. I Amsterdam and love the summer!
Derde orde veranderen
Eén van de veranderkundige thema’s die mij interesseren is wat ik eerder derde orde veranderen heb genoemd. Ook wel, door anderen, transitiemanagement genoemd. Bij transities gaat het om het fundamenteel veranderen van een systeem, de spelregels en de daarvan afgeleide handelingspatronen en arrangementen tussen burgers, bedrijven en overheid rond behoeften als energie, voedsel, water, onderwijs, zorg, mobiliteit, logeren, muziek, kunst en cultuur, enzovoort. Op het breukvlak van de 20ste en 21ste eeuw is onze samenleving rond verschillende van die thema’s in een systeemcrisis geraakt. De financiële sector is daar helaas een goed voorbeeld van. En als je Joris Luyendijk leest (dat moet je overigens doen!) geloof je echt niet dat het waar kan zijn?! Mijn emoties schommelen dan tussen angst (het kan elk moment weer gebeuren?) en regelrechte boosheid.
Voor mij staat vast dat wij in een transitiefase leven. Burgers laten in diverse sectoren zien dat ze in staat zijn om veranderingen in gang te zetten en maatschappelijk relevant te maken. Kijk naar wat consumenten- en patiëntenorganisaties, energiecorporaties (Windunie), enzovoort teweeg kunnen brengen. Bedrijven moeten aansluiting houden en krijgen bij een veranderende maatschappij. Immers als zij geen waarde meer creëren dan verliezen zij hun positie. Veranderingen worden uitgesteld vanwege de desinvesteringen die dat vraagt.
Nieuwe businessmodellen
Ook het adopteren van nieuwe technologieën en werkroutines blijft lastig. Start-ups geven nieuwe impulsen en ontwikkelen nieuwe businessmodellen. Lego, AirB&B, Uber, Spotify zijn inmiddels overbekende voorbeelden. En de overheid? Zij is zelf onderwerp van transitie omdat zij aan legitimiteit lijkt te verliezen. Haar natuurlijke gezagspositie erodeert. Neemt u politici en de Tweede Kamer nog serieus? Met wetswijzigingen, het veranderen van de bekostigingssystematiek, regels, procedures, subsidies en proeftuinen probeert de overheid in te spelen op de veranderingen, maar de vraag blijft welke rol zij vervult in het realiseren van transities. Want transitie vraagt om een werkendeweg ontdekkingsaanpak.
Vooral hoe de belangen- en machtsstrijd tussen de oude en de nieuwe wereld zich zal ontwikkelen is een interessante vraag. Niet alleen veranderkundig. Systemen kennen zelforganiserende processen die zoeken naar een evenwichtssituatie. Verstoor je het evenwicht dan reageert het systeem met een tegenbeweging die de dreiging te niet probeert te doen. Het devies is het behoud van de status quo. De wereld van de bouw, de telecomwereld, de energie en transport sector, ja zelfs de FIFA is een goed voorbeeld.
Hoe bereik je het kantelpunt?
In haar goed gedocumenteerde boek Wat bezielt ons? breekt Lenette Schuijt een lans om de oude en de nieuwe wereld gescheiden te houden. Zij is bang dat de zuigkracht van de oude systemen zo groot is dat nieuwe initiatieven niet ongeschonden zullen overleven. Het dilemma is natuurlijk dat daarmee de onderstroom minder aandacht krijgt en lange tijd minder impact zal hebben dan dat zij verdient. Het kantelpunt wordt daarmee uitgesteld?! Interessant concept ‘kantelpunt’: het cruciale moment waarop ingezette veranderingen onomkeerbaar zijn. Maar hoe bereik je dat?
In hun intrigerende boek Digital Transformation stellen Caudron en Van Peteghem dat het een vergissing is om te denken dat je systemen alleen kunt veranderen wanneer alle partijen veranderen. Bedrijven gaan niet failliet omdat al hun klanten weglopen, maar omdat net genoeg klanten overstappen. Een kleine disruptie kan enorme impact hebben op de volledige sector. Zij schetsen een methodologie om digitale transformatie te begrijpen en ’te beheersen’ (Digital Transformation Modeling). Daarin zijn de fabriek, de guesthouse en de garage drie verschillende wegen naar vernieuwing.
De fabriek richt zich op het ‘upgraden’ van het bestaande bedrijf en is gericht op het zo lang mogelijk draaiende houden van de machine en de oude werkroutines. Het guesthouse is een flexibele operationele entiteit, de interne leverancier van vernieuwingen, waar medewerkers aan projecten werken die door bestaande afdelingen besteld zijn. Projectteams richten zich op innovatie die uiteindelijk door de fabriek worden geaccepteerd. Zij werken echter anders, sneller, flexibeler, wendbaarder. De garage is een niet gecontroleerde entiteit, onafhankelijk van de rest van de organisatie, die inzet op baanbrekende innovatie. Ontstaan vanuit interne initiatieven of al dan niet gekochte (externe) start-ups die zelfs een concurrent kunnen zijn van je traditionele activiteiten in de fabriek. De garage biedt de mogelijkheid om in samenwerking met verschillende partijen uit de keten of het netwerk gezamenlijk te innoveren. ‘Je creëert zelf je toekomstige concurrenten om te verhinderen dat andere uitdagers zich op je markt wagen’ (p. 151).
Fabriek, Guesthouse, of garage?
Drie wegen naar vernieuwing voor de transitiemanager en iedereen die in de transitieagenda een rol wil spelen. Drie aanpakken die verschillen in benadering, snelheid en inhoud. Door ze slim te combineren ontstaat een complete transitieagenda. En dus kunnen we allemaal op verschillende manieren bijdragen aan de transitie. Wat werkt voor jou het beste: fabriek, guesthouse of toch liever de garage?
Marco de Witte, www.marcodewitte.nl
