‘De schoorsteen moet roken’

Onlangs hoorde André Nijhof een veelzeggende uitspraak. Het gesprek ging over het belang van meervoudige waardecreatie voor private en publieke organisaties. Er ontstond een kentering toen iemand aangaf: ‘Allemaal leuk en aardig, maar de schoorsteen moet wel roken!’

Dit zegt veel over onze perceptie bij dit soort thema’s. Voor industriële bedrijven is het belang dat de schoorsteen moet roken, want als de schoorsteen blijft roken draait de productie volop en dat is nodig voor een goede bezettingsgraad en bijbehorende bedrijfsresultaten. Dat diezelfde rokende schoorsteen voor vervuiling van het milieu zorgt, lijkt dan niet ter zake te doen. Een markant voorbeeld van de inrichting van het bedrijfsleven die we gelukkig steeds meer achter ons laten.

Alternatieven

Tijden veranderen. Ook in letterlijke zin. Want het is maar zeer de vraag of de schoorsteen nog moet roken om vol in productie te zijn. Door de opkomst van schone energieopwekking, zijn er alternatieven zoals zonnecollectoren en windenergie. En met de schaalvergroting is het anno 2017 rond de evenaar al rendabeler om te investeren in een veld met zonnecollectoren dan in opwekking op basis van fossiele brandstoffen. Deze geografische lijn schuift snel op naar het noorden en het zuiden. Dus de productie kan tegenwoordig ook volop draaien zonder rokende schoorsteen.

Het is maar zeer de vraag of de schoorsteen nog moet roken om vol in productie te zijn.

Perceptie is het obstakel

Maar ook in figuurlijke zin zijn tijden aan het veranderen. De achtergrond van de uitspraak ‘Allemaal leuk en aardig, maar de schoorsteen moet wel roken’ is de perceptie dat duurzaam ondernemen ten koste gaat van productie, omzet en winst. Juist die perceptie vormt het belangrijkste obstakel om meer vooruitgang te boeken. Want bedrijven als Interface, Unilever, Patagonia en Buurtzorg bewijzen dat juist met een inzet op duurzaamheid op lange termijn veel verbetering van de bedrijfsresultaten kan worden geboekt.

De achtergrond van de uitspraak ‘Allemaal leuk en aardig, maar de schoorsteen moet wel roken’ is de perceptie dat duurzaam ondernemen ten koste gaat van productie, omzet en winst.

Paradox

Dus wordt het daarmee simpel voor bestuurders? Liggen duurzaamheid en financiële resultaten inderdaad in elkaars verlengde? Waarom vinden zoveel bedrijven het dan zo lastig om volop in te zetten op duurzaamheid en meervoudige waardecreatie? Daar zijn redenen voor: juist die bedrijven die duurzaamheid niet primair vanwege economisch gewin oppakken, zijn op de langere termijn degenen die er de grootste opbrengsten mee realiseren.

Juist die bedrijven die duurzaamheid niet primair vanwege economisch gewin oppakken, zijn op de langere termijn degenen die er de grootste opbrengsten mee realiseren.

Om deze ‘paradox van intrinsieke motivatie’ te doorgronden, helpt het om te denken aan het gedrag van onze kinderen. We willen graag dat onze kinderen eerlijk zijn tegen ons. Niet omdat ze daarvoor bestraft of beloond worden, maar omdat ze dat zelf willen. Oprechte eerlijkheid is veel waardevoller dan tactische eerlijkheid.

Datzelfde mechanisme speelt in het bedrijfsleven. Door oprecht te streven naar waardecreatie op lange termijn weten ketenpartners waarvoor ze wel en niet bij een bedrijf kunnen aankloppen. En dat kan op termijn ook tot goede bedrijfsresultaten leiden. Maar indien ketenpartners de indruk hebben dat het alleen een tactische insteek is – voor zover en zolang het uitkomt – wijzigt er wat in de relatie en blijven we hangen in de oude wijze van werken.

Duurzame bedrijfsvoering

Dus als bestuurders de langetermijnwaardecreatie – zoals die bij de herziening van de Corporate Governance code door de commissie Van Manen op de agenda is gezet – is de intentie erachter cruciaal voor het effect.

Daarom hoop ik in een volgend gesprek het volgende te horen: ‘Wellicht moest de schoorsteen roken, maar tegenwoordig moeten we vooral letten op oprechtheid en commitment als tekenen van een duurzame bedrijfsvoering met gezonde bedrijfsresultaten’.

André Nijhof is professor Sustainable Business & Stewardship aan Nyenrode Business Universiteit. Tevens is hij lid van het panel van deskundigen van de transparantiebenchmark en visiting professor bij Upeace in Costa Rica en Chang Gung Universiteit.