Hoewel leidinggeven en leiderschap met elkaar verweven zijn, is er toch ook een verschil te duiden. Leidinggeven gaat over het beïnvloeden van anderen om plannen te realiseren. Leiderschap is meer een manier van zijn. Het gaat over je karakter, je kwaliteiten, je gezag en je identiteit.
Er zijn verschillende soorten van het begrip identiteit te onderscheiden zoals genetische, sociale, culturele en nationale identiteit. In deze column zoomen we in op de persoonlijke identiteit. Wie ben ik eigenlijk? In welke mate sta ik voor wie ik ben, hoe ik ben en wat ik doe?
Een leider worden, staat gelijk aan jezelf worden. Dat is precies hoe eenvoudig het is, en zo moeilijk is het ook.
Warren Bennis
Interessant is het om je af te vragen hoe identiteit ontstaat. Is erfelijkheid (nature) bepalend, of is het de omgeving en opvoeding (nurture) die doorslaggevend is voor onze identiteitsontwikkeling? Persoonlijk kan ik mij goed vinden in de manier waarop de Belgische psychoanalyticus Paul Verhaeghe het begrip identiteit uitlegt in zijn gelijknamig boek.
Verhaeghe stelt dat we onze identiteit niet uit ons brein of genen ontlenen, maar uit onze sociale interacties. Je kunt niet iemand zijn in je eentje, je bent altijd iemand in verhouding tot de ander. Identiteit is een sociale constructie, aldus Verhaeghe.
Persoonlijk leiderschap
‘Persoonlijk leiderschap’ houdt in dat je, los van je positie ten opzichte van anderen, volledige verantwoordelijkheid neemt voor je gedrag, zowel in goede als in minder goede tijden. En dat lukt beter wanneer je kijk hebt op jezelf, je identiteit. Dat je begrijpt waarom je op een bepaalde manier reageert op situaties, zicht hebt op je schaduwkanten en dat je weet waar je talenten en ontwikkelpunten zich bevinden. Alle leiderschap begint bij persoonlijk leiderschap. En persoonlijk leiderschap, op haar beurt, begint met zelfinzicht.
Bij het ontwikkelen van zelfinzicht gaat het niet alleen om je zichtbare gedragingen, maar vooral ook om de minder zichtbare kant en de oorsprong ervan. De ‘ijsberg van McClelland’ geeft de relatie tussen zichtbaar gedrag (boven de waterlijn) en van waaruit dat gedrag gestuurd wordt, je overtuigingen, normen en waarden, eigenschappen en motieven (onder de waterlijn) mooi weer. En hoe meer zicht je hebt over wat er bij jou onder de waterlijn schuilt, hoe meer je jezelf begrijpt. Het is dé manier om jezelf te ontwikkelen en te groeien.
Niet iedereen is onmiddellijk aangewezen op een psycholoog of coach om het zelfinzicht te vergroten. Er zijn verschillende psychologische modellen die je kunnen helpen om je zelfinzicht te vergroten. Denk bijvoorbeeld aan Insights Discovery, Myers Briggs Type Indicator (MBTI), Management Drives of DISC.
De juiste plek
Zelfs wanneer je identiteit voor jou geen verrassingen meer in petto heeft zal je nog steeds niet op elke plek volledig tot je recht komen als leider. Er bestaat niet zoiets als “de universele leider” die overal volledig tot zijn recht komt en het altijd goed doet. Leiderschap is altijd gebonden aan situaties en de uitdagingen waarvoor een gemeenschap staat, aldus Van Vugt en Wildschut in hun boek ‘Gezag’. En vanuit de visie van Paul Verhaeghe is de plek ook nog eens belangrijk, je identiteit wordt er immers (mede) ontwikkeld. De juiste plek is de optimale combinatie tussen jou en je omgeving. Een voor jou uitdagende plek waar je toegevoegde waarde hebt, waar er ruimte is voor ontwikkeling, waar je je expertise volledig kwijt kunt, waarin er vertrouwen is in jou en waarin jij vertrouwen hebt in je omgeving.
Identiteit en leiderschap
Uiteindelijk is het de kunst om al je zelfinzicht en je professionele kennis te verbinden met je omgeving. En je moet je daarbij realiseren dat je identiteit meer is dan professionele kennis en zelfinzicht. Het gaat ook over jou en je verhouding tot leiderschap, je collega’s en de omgeving waarin je werkt. Wat kenmerkt jou en waarin onderscheid jij je in je rol van leidinggevende. Het gaat voorbij aan het “jij” want je bent immers ook leidinggevende.
Om je te helpen wat leidinggeven in een bepaalde omgeving voor jou betekent kun je jezelf bijvoorbeeld de volgende vragen stellen:
- Wat betekent leiderschap voor mij?
- Wat vind ik van wat er over leiderschap geschreven en bedacht is?
- Hoe kijk ik breder aan tegen de ontwikkelingen in en rond mijn organisatie?
- Waar leg ik de lat voor mijzelf en mijn omgeving?
- Vraag ik om feedback?
- Hoe verhoud ik mij tot mijn collega’s?
- Draag ik bij aan de ontwikkeling van anderen?
- Draag ik bij aan de ontwikkelingen in mijn vakgebied?
- Wat brengt mij van mijn stuk en wat maakt mij sterker?
Nadenken en reflecteren aan de hand van bovenstaande vragen en het gesprek voeren met anderen zorgt ervoor dat je je identiteit als leidinggevende ontwikkeld. Het maakt je steviger en het zorgt voor veerkracht. Het is de manier om het beste in jezelf boven te halen.
Goed leiderschap zorgt voor goede resultaten. In een serie ‘aspecten van leiderschap’ wordt leiderschap vanuit verschillende invalshoeken belicht. Inspiratie voor deze serie haalde ik o.a. uit het boek ‘Leiderschap van de programmamanager.’ Dit is deel 3 / 12.
Lees ook:
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.