Blijven kijken vanuit inclusie, juist onder druk

Een aantal jaren geleden ging ik op wintersport naar een klein plaatsje in Oostenrijk. Laat op de avond ontstond er – onder invloed van de nodige alcoholische versnaperingen – aan de andere kant van de bar een ruzie. Het was een ruzie tussen een lokale bewoner en zijn vrouw. Zij leken op Gabriella en Conny, haar mishandelende man, uit de film As it is in Heaven. In die Oostenrijkse bar riep zij wat onaardigs tegen hem; hij sloeg haar daarop hard op haar wang.

Een aantal Nederlandse mannen die dit zagen gebeuren sprongen van hun barkrukken en grepen de man vast. Een vrouw slaan, dat doe je niet. Ze wilden hem een lesje leren. Hem de 21^e eeuwse moraal er met harde vuist inrammen. Een aantal mannen uit onze groep begon zich ook al een weg naar de man te banen, toen onze wintersportbegeleider – sinds jaar en dag touroperator in dat gebied – hen maande om zich niet met deze ruzie te bemoeien. It’s complicated, zei hij. Toen Thierry Baudet zijn verkiezingsoverwinning behaalde en door xenofobe uitspraken te doen de grootste partij in de Eerste Kamer werd, zei de partij BIJ1: we gaan Baudet niet feliciteren. Want als fascisme wint, valt er niets te vieren. Freek de Jonge verhief om diezelfde reden zijn stem tijdens een minuut stilte en verstoorde zo de opening van het Boekenbal. Hij werd op Twitter weggezet als een halve gek. In dezelfde week nog groeide een anti-racismedemonstratie uit tot een anti-Baudet demonstratie. Daarbij riepen leden van de AFA, de Anti-fascistische Aktie, luid scanderend op straat op om Baudet dood te schieten. Ik sta paf.

De valkuil van onrechtmatig gedrag

Wanneer ga je staan voor de waarden die belangrijk voor je zijn en wanneer blijf je je verzoenen met de situatie hoe deze zich voordoet? Hoe kun je compassievol blijven kijken naar beide mensen in de Oostenrijkse kroeg en wanneer is het oké om met een stelletje Nederlandse mannen een Oostenrijker die zijn vrouw slaat, een fysiek lesje te leren? Kun je wel langs de kant blijven staan als je getuige bent van groot onrecht en hoe voorkom je dat je geweld met geweld gaat bestrijden? De grote valkuil is dat onrechtmatig gedrag van de ene partij onrechtmatig gedrag van een andere partij uit gaat lokken. Oog om oog … Er worden op steeds meer plekken in het land steeds extremere uitspraken gedaan. Op Twitter, door politici, door mensen bij de koffieautomaat. Standpunten waarvoor oud-politicus Janmaat nog aangeklaagd werd en veroordeeld werd tot een voorwaardelijke celstraf en een geldboete, zijn vandaag de dag onderdeel van menig verkiezingsprogramma. Wat normaal is, schuift op. Het klimaat – in alle betekenissen van zijn woord – wordt steeds verhitter. En er zijn mensen die ook dat vervolgens ontkennen … De vrijheid van meningsuiting staat steeds vaker op gespannen voet met de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging en zelfs met artikel 1 van onze grondwet. De natuurkunde leert ons: actie = reactie. Als het standpunt aan de ene kant zich verhardt, is de normale reactie dat het standpunt zich aan de andere kant ook verhardt. Het vak van coaching gaat erover om je gedragsrepertoire te vergroten, juist onder druk; hoe je bijvoorbeeld zonder verharding toch fier overeind kunt blijven staan. Hoe je je punt kunt maken, zonder een vuistslag uit te delen of een kogel af te vuren. Ook als iemand jou beledigt, jou harde verwijten maakt of anderszins een grens overschrijdt. Wat antwoord je als iemand tegen je zegt: ‘Doe eens normaal man!’ Sla je dan verbaal terug (‘Doe lekker zelf normaal. Tjonge jonge!’) of lukt het je om op een andere manier waardig te blijven? Binnen huize Obama herinnerde Michelle Obama zichzelf aan deze keuze voor waardigheid door het volgende principe toe te passen: ‘When they go low, we go high.’

Compassie voor de Boze Wolf?

De VVD heeft als verkiezingsslogan in 2019: In Nederland staan we naast elkaar en niet tegenover elkaar. Maar hoe doe je dat: naast elkaar blijven staan als iemand radicaal het tegenovergestelde beweert van wat jij vindt? Hoe blijf je naast elkaar staan als je je oceanen verwijderd voelt van andermans standpunt? Er is veel voor nodig om – juist in geradicaliseerde omgevingen – compassievol te blijven kijken. In veel gevallen gebruiken mensen hun compassie toch vooral voorwaardelijk. Zij zijn enkel bereid om welwillend alleen die mensen te bejegenen die zij het waard vinden om compassie voor op te brengen. (“Ik kan wel compassie opbrengen als jij je maar houdt aan mijn voorwaarden.”) Terwijl compassie juist in al die andere gevallen het hardste nodig is. Als ons hart zich dreigt te sluiten is compassie de sleutel om open te blijven staan. Welwillendheid opbrengen voor het kleine geitje met grote ogen is eenvoudig. Compassie hebben voor de grote boze wolf is een stuk moeilijker. Die snijden we het liefste open, gooien hem vol met stenen en dumpen hem in een diepe put. Kun je tegelijkertijd hard op de bal zijn en zacht op de persoon? Kun je begrip hebben voor iemand en tegelijkertijd zijn daden afkeuren? Kun je liefde voelen voor iemand die een haat-mail schrijft of een moord heeft gepleegd? Extremen roepen andere extremen op. Tussen alle radicale uitwassen is er een middenpositie mogelijk. In de taal van het lichaam is die middenpositie: het hart. Dat midden vinden en dat midden houden is levenskunst. Alleen als dat midden groot genoeg is en sterk geworteld blijft, kan het de extremen aan. Zoals een stevig gewortelde boom zowel de vruchten links als rechts, zowel hoog als laag, kan blijven dragen. Dan verandert ‘oog in oog, tand om tand’ in ‘hart tegen hard’. Hadden we ons als gemeenschap in de Oostenrijkse kroeg toch als cordon om de vrouw moeten opstellen? Zoals Gabriella in de film As it is in Heaven werd beschermd door haar dorpsbewoners? Zonder geweld te vergelden met geweld, maar iemand wel de nodige bescherming te bieden? Vanuit compassie tot alternatieve gedragskeuzes komen. It’s complicated … Stel dat de vrouw in Oostenrijk haar man de andere wang had toegekeerd … Had zij zich daardoor per definitie tot slap slachtoffer gemaakt of zou die daad een moedige stap zijn geweest op het pad van liefde en compassie?   Door: Guido van de Wiel Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, ghostwriter en verbonden aan Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. Hij schreef boeken zoals ‘Durf het verschil te maken’ (best verkochte verandermanagementboek van 2018), ‘Organiseren met toekomst’ en ‘Innoveerkracht’. Hij is executive coach bij TIAS School for Business and Society en bij RSM. Trendwatcher of the Year.