Hebben wij genoeg geduld om ook voor de zachte kant van risicomanagement aandacht op te brengen?
Veel literatuur over risicomanagement gaat over methodes, de technieken van opsommen, waarderen, beoordelen en ten slotte het acteren door het treffen van maatregelen. Dat is nuttig want als je op een duidelijke manier over risico’s wilt kunnen praten en er een goede reactie op wilt bedenken, dan is het goed als wordt begrepen waar het over gaat. Een nadeel is dat daarbij vaak de context van de risico’s, de bedrijfsprocessen waarover men zich druk maakt, minder aandacht krijgen. En dat kan ook niet anders want iedere omgeving is anders en literatuur gaat vaak over algemene inzichten waarbij bijzondere aspecten worden overgelaten aan een casusbeschrijving waar recht gedaan kan worden aan de specifieke bijzonderheden. Voor een goed werkend risicomanagementproces komt meer kijken dan een goede analyse en inzicht in mogelijke manieren om de risico’s het hoofd te bieden. Velen hebben al gemerkt dat het succes niet alleen zit in het mechanisch toepassen van modellen, stappenplannen, formules en recepten. De tovenarij waaruit succes voortkomt zit vaak in onderling vertrouwen en de overtuiging samen de klus te kunnen klaren.
Het onderwerp van Alert op risico, is de vraag naar de manier waarop het omgaan met risico’s van werkprocessen een onderdeel van die processen kan worden gemaakt. De auteurs leggen de nadruk op zachte vaardigheden en dito regels als aanvulling op de traditionele harde maatregelen zoals plannen, procedures, leiding en controle. De harde kant heeft vaak als nadeel dat er een dwang van uitgaat en dat wordt niet prettig gevonden. De zachte kant doet eerder een beroep op het begrip van betrokkenen. Dat is een lastig onderwerp want het betekent vertrouwen in collega’s, medewerkers, partners en hun deskundigheden en vaardigheden. Om dat vertrouwen te kunnen ontwikkelen is tijd en aandacht nodig. Daarvoor is overleg nodig, luisteren naar anderen en begrip opbrengen voor afwijkende geluiden en dat vraagt geduld. Hebben wij dat?
Risk readiness
Risk readiness is een moeilijk vertaalbaar begrip zoals de auteurs opmerken. Maar als je het boek gelezen hebt, dan weet je wel beter. Het gaat in dit boek om de vraag hoe je projecten en werkprocessen zodanig inricht, bestuurt en uitvoert dat de risico’s, die onherroepelijk voorbij komen, op een geschikte manier aangepakt/tegengewerkt/tegemoet getreden kunnen worden. Kortom, hoe komt een volwassen en doeltreffend gedrag tegenover risico’s tot stand?
Risk readiness kan vertaald worden met ‘er klaar voor zijn’. Als begrip niet zo sexy klinkend misschien maar het geeft wel aan waar het om gaat, zijn de houding, gedrag, normen en waarden bekend die binnen het werkproces worden verwacht? En is de mentaliteit van de deelnemers zodanig dat de samenwerking succesvol kan zijn? En natuurlijk, de ’tone at the top’ die als steeds uiteindelijk het succes van het ondernemen sterk zal beïnvloeden.
Betrokkenheid van deelnemers leidt tot meer bewustzijn, meer oog voor afwijkingen, de zwakke signalen voor incidenten en teleurstellingen. Risk readiness betekent ook dat er binnen de werkprocessen aandacht is voor het melden, bespreken en oplossen van dergelijke afwijkingen.
Professionaliteit
De auteurs leggen de nadruk op professionaliteit van betrokkenen in projecten. Zij gaan dus uit van deskundigheid van betrokkenen en een behoorlijke mate van zelfstandigheid bij het handelen. De vraag is of er al veel organisaties zijn (liever gezegd bestuurders/leiders/managers) die dat aankunnen. Het leiding geven aan mensen die je als professional beschouwd is immers niet eenvoudig.
Het boek is een pleidooi en een handleiding voor een nieuwe manier van organiseren, het bij elkaar brengen van mensen die een gemeenschappelijk doel nastreven. De auteurs presenteren hun theorie vooral op basis van praktijkervaringen. Interviews, anekdotes en citaten tussen de lopende tekst worden gebruikt als verduidelijking en bewijsvoering dat het lukt om risk ready te worden. Voorbeelden van mensen en situaties waar evenwicht en zelfbewustzijn van afstraalt. Dat hierdoor een te fraai beeld van de werkelijkheid ontstaat is de auteurs te vergeven. Positieve voorbeelden werken nu eenmaal beter dan negatieve om nieuwe wegen te gaan proberen. Voor wie dat zou willen is er een goed beschreven instrumentarium dat de lezer helpt om de organisatie risk ready te maken. Of dat gaat lukken hangt sterk af van de personen die ermee aan de slag gaan, maar dat geldt voor veel zaken in het leven. Jammer is het dat de aansporing in het boek (pagina 127) om de nulmeting uit te voeren en zo de risk readiness te peilen in de praktijk niet uitvoerbaar is. De gegeven link brengt de lezer wel naar een site met achtergronden over auteurs en boek maar de beloofde nulmeting verschijnt niet in beeld.
Positieve illustraties
Uit de positieve illustraties in het boek zou makkelijk kunnen worden afgeleid dat het niet zo moeilijk is om risk ready te worden. Die indruk mag niet te optimistisch stemmen over de mate waarin in de gangbare bedrijfspraktijk met softe vaardigheden en dito controls wordt omgegaan. In de praktijk lijkt nog geen sprake van een balans tussen hard en zacht, hetgeen volgens de auteurs het bewijs van readiness zou moeten zijn. Er ligt dus een uitdaging voor hen die door dit boek geïnspireerd raken om meer ruimte te bieden aan zachte zaken in de bedrijfsvoering. Maar het boek daagt niet alleen uit, het biedt ook de mogelijkheid aan de slag te gaan. Dat lijkt mij een uitdrukkelijke uitnodiging de handschoen op te pakken.
Bron: Cees Coumou (Coumou Security Continued), Genootschap voor Risicomanagement
Meer informatie: Alert op risico – Naar risk readiness in mensen en organisaties door Thinka Bor-Reijinga en Gert van der Kolk , Vakmedianet, Deventer 2014.
