Belemmerende zaken ophalen. Als een negatieve onderstroom van onuitgesproken gevoelens de samenwerking verstoort. De kurkentrekker doet precies wat zijn naam belooft: hij trekt iets uit de diepte omhoog. Zo zet je hem ook als leider in: om (negatieve) zaken die onder de oppervlakte smeulen naar boven te halen. Negatieve zaken in de onderstroom kosten energie, bevorderen een onveilige sfeer en belemmeren de samenwerking, de groei en ontwikkeling van mensen.
Een kogel in het zand
Tijdens een zomervakantie gingen we geregeld met de hele familie naar het strand. Mijn grootvader zat dan in zijn strandstoel en genoot van het uitzicht en de rust. Ondertussen hield hij mijn broer, mijn jongere zusje en mij in de gaten. Op een keer stelde hij voor te kijken wie van ons het diepste gat kon graven. We hielden wel van een wedstrijdje, dus we gingen enthousiast aan de slag. Met onze blote handen groeven we het zand in. Plotseling stuitte ik op iets hards. Ik riep naar mijn opa dat ik niet verder kon. Hij vroeg ons meteen om te stoppen, bestudeerde het gat en voelde op de bodem. Vervolgens haalde hij een kogel van bijna 10 centimeter naar boven. Voorzichtig legde hij hem in zijn strooien hoed. Samen liepen we naar de strandwacht, bovenop het duin. Die borg het stuk munitie uit de Tweede Wereldoorlog – want dat was het – veilig op.
‘Dat ging maar net goed jongen’, zei mijn grootvader toen we terugliepen naar het strand. ‘De kogel had nog kunnen afgaan. Als je gaat graven, weet je niet wat je tegenkomt. Wees dus altijd voorzichtig. Soms vind je een schat, de andere keer een kogel. Ga niet zomaar door als je op iets hards stuit, doe onderzoek voordat je verder graaft.’ Eenmaal terug gooiden we de gaten dicht. Er was geen winnaar of verliezer. We hadden iets naar boven gehaald en opgeruimd. Dat was al avontuur genoeg.
Bovenstroom en onderstroom
Leiders met impact kijken niet alleen naar de bovenstroom: gedrag en resultaten. Zulke leiders voelen óók de onderstroom, onuitgesproken gedachten en emoties, goed aan, en weten die zaken op het juiste moment bespreekbaar te maken. De kurkentrekker is daarvoor het aangewezen instrument. Hij haalt blokkades en energievreters weg en creëert ruimte.
Als je de kurk verwijdert, krijgt wat opgesloten zit weer lucht. Belangrijk is om daarbij een veilig klimaat te creëren en het vertrouwen dat jij als leider op gepaste wijze ingrijpt. Soms zul je daarbij de diepte in moeten gaan. Dan kun je explosief materiaal tegenkomen. Het is de kunst om dat met tact te verwijderen en niets te forceren. Blind doorgraven heeft, zoals mijn grootvader me lang geleden al leerde, geen zin, is zelfs gevaarlijk. Even wachten en samen onderzoek doen helpt je om licht ontvlambare elementen in de organisatie veilig weg te halen.
Wanneer zet je de kurkentrekker in?
Je zet de kurkentrekker bijvoorbeeld in als de samenwerking binnen een team of groep stroef verloopt. De sfeer is gespannen, de prestaties houden niet over. Medewerkers roddelen over elkaar en dat zorgt voor een onveilige sfeer. In zo’n situatie heb je mogelijk te maken met een negatieve onderstroom: er spelen zaken waar iedereen last van heeft, maar die niemand uitspreekt. Dan is het tijd om de kurkentrekker tevoorschijn te halen. Het team moet de diepte in en dat wat onder de oppervlakte ligt boven brengen.
Hoe gebruik je hem?
De meeste mensen vinden het lastig om zich uit te spreken over iets waar ze zich aan storen. Je bekritiseert daarmee immers vaak een ander, en geeft bovendien iets van jezelf bloot. Negatieve zaken boven water krijgen, gaat dus niet vanzelf. Oók niet in professionele teams. Daar is meestal ondersteuning bij nodig. Zelf heb ik goede ervaringen met het gebruik van creatieve middelen. Met je handen werken en samen creatief bezig zijn, opent de weg naar een dieper en persoonlijker contact. Daarna kun je in gesprek gaan over de onderstroom.
Timing is daarbij heel belangrijk. Het juiste moment om gevoelige zaken te bespreken, is meestal niet tijdens het werk. Organiseer liever een speciale middag of avond, bij voorkeur weg van de eigen werkplek. Samen een wandeling maken of iets met elkaar eten of drinken maakt het voor mensen ook makkelijker om hun hart te luchten. Niets forceren, maar wachten tot het hoge woord – de kurk – eruit is.
Waar moet je bij het gebruik op letten?
Niet alles hoeft in één keer boven tafel. Een confronterende aanpak leidt vaak tot weerstand. Mensen trekken zich dan terug. Het gaat om langzaam boren in de kurk, totdat je de juiste diepte – het juiste onderwerp – hebt bereikt. Dan even stoppen en stilstaan bij wat je hebt gevonden. Van nature willen we liever opstijgen naar succes dan afdalen in de modder. Stilstaan om onze innerlijke, soms donkere wereld te verkennen en naar elkaar te luisteren, is dus niet gemakkelijk. Als je als leider negatieve elementen uit de onderstroom aanwijst en naar boven tilt, is het eerst spannend. Maar als de betrokkenen daar goed op reageren, voelt dat als een overwinning.
Zorg ervoor dat je jezelf ook kwetsbaar durft op te stellen, voordat je dit van anderen vraagt. Goed voorbeeld doet volgen. Om de kurkentrekker effectief te laten zijn, moeten medewerkers bovendien zeker weten dat je ze niet afrekent op hun openheid en dat je de veiligheid in de groep bewaakt. Maak daar duidelijke afspraken over.
Bron: Het Zwitsers zakmes van de leider
Door: Gabriël Anthonio
Geef een antwoord