Vorig jaar verscheen dit artikel over de trends voor 2021. Tijd voor de trends voor 2022; een jaar dat door velen op detailniveau als ‘onplanbaar’ wordt bestempeld. Onplanbaar of niet, het is duidelijk dat er een veel grote beweging achter de trends gaande is. Mensen willen namelijk meer betrokkenheid van hun leiders bij de uitdagingen waar ze doorheen gaan. Ze willen het gevoel hebben dat ze ertoe doen. Ze willen gezien worden en daadwerkelijke invloed hebben op hun (directe) omgeving. Of dat nu in hun woonomgeving is, of op het werk.
Geschatte leestijd: 7 minuten
Inhoudsopgave
De hunkering naar betrokkenheid en invloed is in vrijwel alle trends van 2022 zichtbaar, denk maar aan het sociale contract dat onder druk staat of ondernemingen die positief bijdragen aan het individu.
Over de oorzaken van al die trends kan veel worden gezegd. De rode draad is ontstaan uit het vooral vanuit financieel perspectief kijken naar maatschappelijke vraagstukken. Het gevolg? Een te ver doorgeschoten gerichtheid op geld en eigenbelang als leitmotiv voor het handelen, zichtbaar in onze hele samenleving.
Geld en eigenbelang in plaats van humaniteit
Het begon met de liberalisatie van de economie in de jaren ’80. De overheid trok zich terug en vond dat de markt het allemaal zelf moest gaan oplossen. Vervolgens werd de lobby van grote bedrijven steeds sterker. Bedrijven mochten wetteksten aandragen bij de ministeries, terwijl op de ministeries de deskundigheid werd weggesaneerd. Toezichthoudende instanties werden gecastreerd door te magere budgetten. Ministeries hadden vooral economisch / geld gedreven motieven. Scholen kregen funding op basis van het aantal afgestudeerden. Deze lijst van vooral op geld gedreven veranderingen in Nederland kan nog wel even doorgaan.
Laat ik een voorbeeld geven van te ver doorgeschoten gerichtheid op geld en eigenbelang in plaats van humaniteit. In de jaren ’90 was ik accountant bij een klein woon-zorgcentrum voor bejaarden. Ik stelde een aantal vragen over de opbrengsten uit de kamerbezetting. De directeur vertelde me dat een man op één van de kamers voor tijdelijke bewoning lag. Hij was aan zijn laatste dagen op aarde begonnen. Zijn overlijden duurde alleen langer dan verwacht. Daardoor overschreed hij volgens de overheidsregels de maximale periode van een maand voor kamerbezetting. Een ambtenaar van de provincie had het in de rapportage gesignaleerd. Hij vond dat de man weg moest en dat er geen extra geld voor hem betaald kon worden. Dat de man lag te overlijden en niet meer naar huis kon, deed niet ter zake. Gelukkig greep de directeur persoonlijk in en liet de man liggen om in alle rust te overlijden.
Waar geld en economische motieven vooropstaan, verdwijnen betrokkenheid en menselijkheid vaak naar de achtergrond. Te lang zijn we verblind geweest door de toenemende welvaart. Te lang hebben veel mensen op partijen gestemd, die vooral eigen (economische) belangen het beste dienden.
Dat die directeur ingreep is een lichtpuntje. Natuurlijk bestaan menselijkheid en betrokkenheid nog steeds. Het zijn simpelweg menselijke basisbehoeftes die niet te lang genegeerd kunnen worden. Dat overheid en bedrijven dat wel hebben gedaan is overal om ons heen zichtbaar. De onrust in onze maatschappij heeft alles te maken met organisaties en overheden die vooral geldgericht zijn georganiseerd. Het menselijke aspect is te vaak gesneuveld in de belangenafwegingen over de eigen begroting. Slachtoffers zijn de burgers/-werknemers die vermalen worden in processen en procedures die hun belang totaal niet dienen.
Toenemend wantrouwen als beloning
Kijk maar eens naar de wijze waarop de Groningers of slachtoffers van de toeslagenaffaire zijn behandeld. Onze overheden lijden bij hun beslissingen maar al te vaak aan een chronisch gebrek aan inlevingsvermogen en structureel wantrouwen in de burger. Financiële beheersing is voor hen het belangrijkste. Hun loon is toenemend wantrouwen van de burger, die maar al te vaak heeft ervaren dat zijn of haar belang niet wordt gezien.
Het leiderschap in dit land heeft verzaakt. Wat nu?
Hoe win je als organisaties het vertrouwen weer terug? Kunnen ze dit land weer veranderen in een mensgerichte maatschappij? Veel commercieel opererende organisaties hebben inmiddels ontdekt dat betrokkenheid bij hun omgeving en vertrouwen in hun werknemers loont. Zie bijvoorbeeld de grootste belegger ter wereld, Blackrock. Het bedrijf roept partijen op om over te gaan van shareholder- naar stakeholdermanagement. Dus de belangen wegen van alle partijen waar je als onderneming mee te maken hebt. Wat Blackrock betreft is dat simpelweg uit overlevingsdrang, omdat organisaties daar op de lange termijn beter van gaan draaien en meer succes hebben. Die oproep laat zien dat het bepaald nog niet vanzelfsprekend is.
Wat vraagt de oproep van Blackrock van organisaties? De gerichtheid op geld en eigenbelang heeft bij zowel commerciële organisaties als bij overheidsorganen een bepaald type leiders/managers naar boven laten komen. Die zijn puur met economisch denken groot geworden, dus met beheersing van financiële doelen. Daar zijn ze ook goed in en mag zeker niet verdwijnen. Inleven in de effecten van hun keuzes op anderen hebben ze onvoldoende gedaan. Daar wordt het nu tijd voor. De eigenschappen van dergelijke leiders die het sterkst ontwikkeld zijn – uitzonderingen daargelaten, zijn veelal de focus op rationele doelstellingen, zoals groei en geld verdienen of geld besparen. Kenmerken die daarin vaak meekomen, zijn moeite met kritiek op de doelen en plannen en behoefte aan controle op de eigen doelen behalen, wat autoritair leiderschap oproept.
Inspraak, tegenspraak en klokkenluiden
Voor sterk rationeel denkende leiders is inleven in de ander soms best een uitdaging. Een mooi voorbeeld is het interview van Gerri Eickhof met Eva Rovers via de publieke omroep op 15 januari 2022. Hij vertelde over de inspraak die hij en zijn medebewoners kregen rondom de aanleg van een fietspad. De bewoners kwamen met een aantal alternatieven, maar de gemeente schoof direct haar eigen alternatief naar voren als beste keuze. Een half jaar later werd de aanleg van het fietspad afgeblazen. Gerri Eickhof gaat nu nooit meer naar inspraakrondes…
Nog iets dat veel leiders ‘oude stijl’ vaak niet beseffen, is het neveneffect van hun relatief autoritaire en op controle gerichte leiderschapsstijl. Deze stijl creëert – mogelijk zonder dat ze het willen – een angstcultuur. Tegenspraak gebeurt niet makkelijk, want werknemers zijn bang dat ze anders geen promotie maken, geen salarisverhoging krijgen, of hun baan verliezen. John de Mol’s reactie op de affaire bij The Voice is daar een mooi voorbeeld van. Zelfs wanneer leiders oprecht goedwillend zijn, zorgt hun hang naar controle voor destructieve neveneffecten. Een loket voor klachten is bepaald niet genoeg. Bij grote organisaties is het bovendien nog moeilijker om te weten te komen wat er daadwerkelijk op de werkvloer gebeurt. Dan opeens ontploft de boel in hun gezicht en is het te laat.
Dat klokkenluiders zoals bij The Voice naar de pers zijn gestapt, is volstrekt logisch. Want hoe zichtbaar slecht is het in dit land met de meeste klokkenluiders afgelopen, omdat ze de omerta hebben doorbroken en de leider meent dat ze moeten worden geëlimineerd om de controle terug te krijgen?
We kunnen de nog niet uitgekristalliseerde processen rond het klokkenluiden aanscherpen, maar dat is nooit genoeg. Een psychologisch veilige omgeving creëren, moet vooraan staan en dat is hard werken. Zeker in organisaties die van bovenaf strak worden aangestuurd. Die veiligheid moet ook in woord en daad aanwezig zijn. Leidinggevenden in een organisatie moeten zich vierkant achter een klokkenluider opstellen en dat ook voortdurend uitdragen en laten zien in hun acties. Practice what you preach.
Breng menselijke maat terug
De geldgerichte (Angelsaksische) benadering van overheden en bedrijven, oftewel greed is good, is goed voor een kleine groep en slecht voor velen. Tijd voor meer evenwicht in de maatschappij. Geld en eigenbelang hebben te lang prioriteit gekregen. Nu wordt het tijd om de menselijke maat in de bedrijfsvoering terug te brengen. Dan niet alleen voor werknemers, maar ook voor de omgeving, oftewel het collectief.
Breng de menselijke maat terug:
- Geef mensen het vertrouwen;
- Ga niet gelijk straffen als mensen fouten maken;
- Steun je als leidinggevende je mondige werknemers, wees blij met hun inbreng;
- Betrek mensen bij vraagstukken;
- Ga echt luisteren;
- Deel de verantwoordelijkheid om vraagstukken echt op te lossen;
- Leer als organisatie hoe er gezamenlijk gewerkt kan worden aan wat burgers / consumenten / individuen op lange termijn het beste dient;
- In het verlengde van de vorige punt: accepteer dat het gezamenlijke belang ook het eigenbelang is.
Hard schreeuwen dat de ander kan ‘oprottuh’ en dreigen om eigenbelang te dienen, is het tegenovergestelde van waar deze maatschappij om vraagt. De moed hebben om nuance, betrokkenheid en inlevingsvermogen weer meer toelaten, is waar het nu om gaat. En dat mensen, valt altijd te plannen – zelfs in een ‘onplanbaar’ 2022.
Door: Ron Brummans en Dina-Perla Portnaar
Ron Brummans heeft zijn bedrijf in executive coaching in 2012 opgericht, waarin hij (kandidaat)bestuurders en -commissarissen traint in effectieve communicatie in woord en daad. Meer over Ron Brummans via www.ronbrummans.nl.
