Een slachtoffer is nooit schuldig. Nooit. Een slachtoffer is vaak zelfs dubbel slachtoffer. Bijvoorbeeld bij grensoverschrijdend gedrag. Dan zijn slachtoffers al slachtoffer van ongewenst, grensoverschrijdend gedrag, en dan hebben ze ook nog angst om het te melden, want als ze het melden, gaan andere mensen zich afvragen of die slachtoffers er zelf misschien wel aanleiding toe hebben gegeven. ‘Dan had je maar nee moeten zeggen’, horen ze dan.
Geschatte leestijd: 4 minuten
Vaak zijn slachtoffers zo overrompeld dat ze geen nee konden zeggen. Of het niet durfden. Omdat het positieverschil te groot was, het letterlijke krachtsverschil te groot, de machtsverhoudingen te ongelijk. Het slachtoffer heeft geen schuld. De dader is altijd fout.
Dader als een roofdier
Soms gaat die dader als een roofdier te werk, en is het gedrag onzichtbaar. Waardoor slachtoffers geen aangifte durven doen, omdat ze bang zijn niet geloofd te worden, want die dader kent iedereen als een aardig persoon. Soms kan de dader te werk gaan in een cultuur die al dan niet oogluikend toestaat dat ongewenst gedrag plaatsvindt. ‘Het is maar een grap’. ‘Hij bedoelt het niet zo’. ‘Als je wat wilt bereiken moet je er maar tegen kunnen’. ‘Je moet je niet aanstellen.’ ‘Het is maar onschuldig flirten’.
Maar dat is het niet. Op het moment dat je het gevoel hebt dat jouw grens wordt overschreden, dan is het geen grap. Dan stel je je niet aan. Dan moet je er niet tegen kunnen. Dan is het geen onschuldig flirten. Het is wel grensoverschrijdend gedrag dat in de eerste plaats nooit plaats had moeten vinden. En het is grensoverschrijdend gedrag waarop iedereen de dader moet aanspreker. Die moet niet verdedigd worden, maar terechtgewezen.
Probleem verziekte cultuur begint aan de top
In sterke beroepsculturen worden harde grappen gemaakt. Maar in verziekte culturen worden verziekte grappen gemaakt. Grappen die geen grappen zijn, maar pesterijen, of seksuele intimidatie. Het probleem begint daarbij vaak aan de top. Niet dat de top zelf grensoverschrijdend gedrag vertoont, of seksueel intimideert, maar door op een verkeerde manier veeleisend te zijn, ontstaat een cultuur die ervoor zorgt dat dergelijk gedrag kan plaatsvinden. En niet alleen dat, diezelfde cultuur zorgt er dan voor dat meldingen over het ongewenste gedrag de top niet eens bereiken.
In de veelbesproken uitzending van BOOS over de misstanden bij het TV-programma The Voice Of Holland, zegt Talpa-baas John de Mol dat hij Jeroen Rietbergen een half uur lang verbaal alle hoeken van de kamer heeft laten zien wegens seksueel grensoverschrijdend whatsapp-verkeer, en hem twee keer bijna heeft geslagen. Enerzijds een prima reactie in deze situatie (al had hij best op staande voet ontslagen mogen worden). Maar anderzijds is die reactie precies het probleem. Want als je zo tekeer gaat tegen mensen die iets fout doen, zorg je er niet voor dat mensen fouten durven maken, of durven erkennen dat er fouten gemaakt worden. Niemand wil een uitbrander. Je krijgt dan een cultuur van geslotenheid, en uiteindelijk zelfs een verziekte organisatiecultuur.
Een misstand als probleem
Het gevolg is dat nare gebeurtenissen worden weggeveegd, in de doofpot gestopt, of dat ’lastige’ mensen die problemen aankaarten, worden weggewerkt, zodat niemand uitbranders hoeft te krijgen. Misstanden gaan dus niet de organisatie in, zodat ze opgelost kunnen worden. Want juist die misstand is een probleem. Niet een probleem omdat er iets mis is, maar een probleem omdat er iemand gestraft gaat worden omdat er iets mis is.
Dat is dus de paradox van de verziekte organisatie. De sterke leider die waarschijnlijk keihard zou ingrijpen bij misstanden, krijgt die misstanden niet te horen, omdat iedereen bang is dat hij keihard zal ingrijpen.
En dan durven slachtoffers dus geen aangifte te doen. Dan worden misstanden niet gemeld. En dan zijn er dus mensen die kapot worden gemaakt door roofdieren die zich niet weten te gedragen, die hun positie misbruiken. En die zijn het echte probleem. Niet de slachtoffers. Want het slachtoffer heeft nooit de schuld. Een slachtoffer is nooit het probleem.
Door: Eduard van Brakel
Van Brakel is eindredacteur van Management Impact. Ook was hij jarenlang vertrouwenspersoon in verschillende organisaties. Samen met professor Bas Kodden schreef hij het boek Leidinggeven is omgekeerd opvoeden.
