Jeroen Smit: ‘De leider na deze crisis is een feminiene leider’

Bedrijfskundige Jeroen Smit, auteur van Het Grote Gevecht en De Prooi, is bekend pleitbezorger van meer diversiteit in het bedrijfsleven. Het quotum voor topvrouwen had er veel eerder moeten komen, vindt hij. En hij constateert met enige spijt dat het nu in de coronacrisis toch weer mannen zijn die het volk toespreken. ‘De koning, de minister-president, de andere ministers, de RIVM-baas, het zijn allemaal mannen. De enige vrouw is de gebarentolk.’ En dat is eigenlijk gek gezien het onderwerp, vindt Smit. ‘De zorg is toch een sector waar veel vrouwen rondlopen.’

Welk leiderschap zie jij, als je naar de persconferenties kijkt?
‘Ik zie ondanks dat het allemaal mannen zijn, wel feminien leiderschap. Mark Rutte laat een mooie balans tussen fermheid en verbinding zien. Hij is streng, maar ook menselijk. Hij begint steeds met een compliment, hij is trots op het land. Veel mensen voelen zich veilig bij hem. Ook IC-arts Diederik Gommers durft eerlijk zijn twijfel uit te spreken: we doen ons best, maar weten niet zeker of we het gaan redden. Ik vind dat heel vertrouwenwekkend.’

Voor feminien leiderschap heb je dus niet perse vrouwen nodig?
‘Ik denk wel dat je bij vrouwen vaker feminien leiderschap aantreft dan bij mannen, al zijn er ook veel mannen die feminiene eigenschappen hebben. Helaas zijn dat niet de mannen die momenteel het bedrijfsleven domineren. De huidige toplagen van de grote bedrijven begrijpen echt niet dat de wereld een ander type leiderschap nodig heeft, namelijk leiderschap dat zich ontfermt over de lange termijn. Leiders die niet denken in termen van winnen of verliezen, in termen van jager of prooi. De korte termijn is té dominant geworden. En waarom? Omdat de korte termijn te controleren valt. Een plan voor volgend jaar kun je uitrekenen. Dat is veilig. Maar wanneer je tien jaar vooruit kijkt, dan kijk je de problemen recht in de ogen. Dan moet je er ook iets mee. Het klimaatvraagstuk bijvoorbeeld is een crisis in slow motion. Je hebt leiderschap nodig dat dat aandurft, en daarvoor heb je diversiteit nodig. Een combinatie van masculien en feminien leiderschap.’

Na al die jaren van diversiteitsbeleid zien we die combinatie nog steeds te weinig…
‘Dat komt omdat veel mannelijke bestuurders genderdiversiteit zo benaderd hebben: laten wij de vrouwen eens uitleggen hoe ze aan de top moeten komen. Door ze te leren dat ze moeten doen zoals wij. Dat ze het spel moeten spelen volgens onze spelregels. Veel vrouwen aan de top hanteren daardoor een masculiene stijl. Soms omdat dat gewoon echt bij ze past, maar soms ook omdat het de enige manier is waarop ze zich kunnen handhaven in zo’n bestuur. Dan ben je een man met een rok aan.’

Ik kan me ook voorstellen dat het veilig voelt om een bestuur te hebben waarin je de ander honderd procent begrijpt en vertrouwt omdat hij of zij denkt als jij.
‘Ik snap dat ook. In zo’n bestuur wil je van elkaar op aan kunnen, aan een half woord genoeg hebben. In een oorlog of in een crisis is dat ook nodig. Dat is dus situationeel bepaald. Als er gehandeld moet worden dan wil je niet al teveel gesprek moeten voeren. Maar als het staat, en je bent een bedrijf of organisatie met een langetermijnperspectief, dan moeten juist niet alle neuzen dezelfde kant op staan. Dan loop je gevaar op groupthink en tunnelvisie, en dat zijn levensgevaarlijke mechanismen. Je hebt dus diversiteit nodig in je bestuur.’

De overheid heeft eindelijk ingegrepen met een vrouwenquotum
‘Dat had tien jaar geleden al gemoeten. Dit is wat bestuurders begrijpen, boem, een target. Tegelijk zijn die mannen hartstikke bang. Hun carrièreperspectief halveert, dat is doodeng, dat voelt oncomfortabel. Ik zou zeggen: sla een arm om die mannen heen, maar dat kan in deze anderhalvemeter-samenleving even niet.’

Veel vrouwen zijn tegen een quotum, snap je dat?
‘Ze zijn bang dat ze dan gekozen worden omdat ze een vrouw zijn. Dat geluid hoor je vooral van een type vrouw dat al wel aan de top zit en uitstraalt: ik ben er op eigen kracht gekomen, omdat ik goed ben, niet omdat ik vrouw ben. En ik heb echt respect voor die vrouwen, maar dat geluid helpt niet.’

Wat adviseer je vrouwen die bang zijn voor het quotum-stempel?
‘Beschouw het als een compliment, als een blijk van inzicht. Je wordt gekozen omdat je goed bent én omdat je een vrouw bent. Je bent nodig, jouw type leiderschap is nodig. Het mooie van een quotum is dat zodra je niet meer de enige vrouw in het bestuur bent, het hele genderissue van tafel gaat. De dynamiek verandert dan echt. En het mooie daarvan is dat de top ook aantrekkelijker wordt voor mannen met een meer feminiene stijl.’

De coronacrisis zou wel eens een breekpunt kunnen zijn zeg jij, waarom?
‘Willen we terug naar wat we hadden? Dat is wel de vraag. We hebben nu voor het eerst als wereld een gemeenschappelijke vijand. Ik ben 57, ik heb dit nog nooit meegemaakt. Waarom kunnen we dit gevoel van gemeenschappelijk belang niet ook inzetten voor het klimaat, of om de grote armoede in grote delen van deze wereld tegen te gaan? Bedrijven hebben op de lange termijn geen bestaansrecht wanneer ze alleen geld willen verdienen. Je moet je als bedrijf willen ontfermen over de samenleving. Dat durven, dat vraagt echt om feminien leiderschap. Leiderschap waarin kwetsbaarheid een rol speelt, waarin je doelen stelt waarvan je weet dat je ze niet helemaal gaat halen maar ze toch nastreeft, zonder de angst om op die ambitie afgerekend te worden.’

Door: Jannie Benedictus