Het best gelezen artikel op Management Impact is al een paar jaar achter elkaar het artikel waarin alle leiderschapsstijlen op een rij staan. Ook andere artikelen over leiderschap scoren enorm goed, en interviews die gaan over allerlei vormen van leiderschap worden veelal goed gelezen, en vaak voorzien van reacties van lezers die hetzelfde vinden, of er juist kritiek op hebben. Blijkbaar is leiderschap erg belangrijk en willen we allemaal of graag een leider zijn, of juist commentaar hebben op leiders.
Soms denk ik wel eens: dat leiderschap, wordt dat niet overschat? Maar tegelijk staan onze geschiedenisboeken vol met verhalen over grote leiders die de wereld hebben veroverd, landen hebben ontdekt, oorlogen hebben gevoerd, beschavingen gesticht, mensen over de kling gejaagd, economieën hebben opgebouwd, wereldzeeën bevaren, mensen hebben geïnspireerd, onrecht hebben gedaan, of juist gerechtigheid hebben gebracht.
Verschillende rollen, verschillende kritieken
En ook in de huidige coronatijd buitelen verschillende typen mensen over elkaar heen. Er zijn mensen die een leiderschapsrol hebben, zoals premier Rutte en minister Hugo de Jonge, die maatregelen af- en aankondigen, en zo – op advies van het OMT – ons land op slot, of weer open kunnen gooien. Er zijn ook leiders die dat coronagedoe maar onzin vinden, zoals de president van Brazilië Jair Bolsonaro, en in mindere mate Donald Trump. Dan zijn er mensen die de macht en mogelijkheden hebben om mogelijk een remedie tegen Corona te financieren, zoals Bill Gates. En er zijn – niet verwonderlijk – ook weer bakken vol mensen die kritiek hebben op Rutte, of Bolsonaro, of Gates, zoals Maurice de Hond. En dat laatste is ook weer een vorm van leiderschap, want ook De Hond krijgt weer kritiek.
Misschien is dat wel hét kenmerk van leiderschap: je kunt het nooit goed doen. Als je een beleid voorstaat waarin een slimme lockdown de hoofdrol speelt, dan is daar kritiek op van mensen die vinden dat hun vrijheden worden aangetast. Wil je veel meer vrijheid, dan komt daar kritiek op van mensen die vinden dat de crisis harder moet worden aangepakt. Wil je een vaccin ontwikkelen, dan krijg je kritiek van mensen die vinden dat je dan te veel invloed krijgt in de wereld.
Sterk in je schoenen staan
Het is niet voor niets dat je als leider sterk in je schoenen moet staan. Om de kritiek, de bedreigingen, het onfatsoen het hoofd te bieden. Maar ook om ervoor te zorgen dat de macht niet met je aan de haal gaat, dat je luistert naar de tegenstem, dat de verleiding om je te omringen met jaknikkers niet te groot wordt, en dat je integer blijft handelen.
Als leider in het groot, maar ook als manager in het klein kun je het niet altijd goed doen. Zeker niet als je rigide vasthoudt aan een leiderschapsstijl die in een bepaalde situatie goed werkt. Situationeel leiderschap is het devies nu we in kantooromgevingen switchen van volledig op kantoor, naar volledig thuiswerken, naar op kantoor op anderhalve meter.
Er is een probleem
Het probleem is dat niet iedereen op kantoor werkt, terwijl dat steeds meer de norm lijkt te zijn voor het leiderschap in managementboeken. Het probleem is ook dat elke leider een voorkeursleiderschapsstijl heeft en dat elke werknemer een voorkeur heeft voor het ontvangen van een bepaalde vorm van leiderschap. Er zijn mensen die vrijwel geen sturing nodig hebben, bij wie een teveel aan management juist averechts werkt. Er zijn daarentegen ook mensen die het fijn vinden om te horen wat ze moeten doen, en bij wie te weinig management zorgt voor stuurloosheid. Er zijn mensen die een zekere vorm van controle niet erg vinden, en er zijn mensen die bij de minste vorm van controle al minder goed functioneren. Er zijn leiders die het fijn vinden om dagelijks met het team te overleggen en daar onderdeel van te zijn, maar er zijn ook leiders die meer op afstand sturen. Er zijn leiders die excelleren in het sturen van mensen in levensbedreigende crisissen, en er zijn leiders die excelleren in het uitrollen van een langetermijnstrategie.
Geen enkele vorm van leiderschap gedijt altijd
Leiderschap is dus iets ingewikkelds. De ene leider is de andere niet. De ene crisis is de andere niet. Het ene bedrijf is het andere niet. En de ene werknemer is de andere niet. Van een leider wordt dus het onmogelijke gevraagd: in elke situatie, in elke organisatie, elke werknemer naar tevredenheid aansturen met een leiderschapsstijl die daarbij past. Dat kan niet. En dat is de reden dat elke leider succes kan hebben, en tegelijk kritiek zal ontvangen. Want hét goede leiderschap bestaat niet. Dé goede leider ook niet. Het enige dat alle leiders met elkaar verbindt, is dat ze allemaal kritiek zullen krijgen. Want geen enkele vorm van leiderschap gedijt altijd.
Door: Eduard van Brakel
Eduard van Brakel is eindredacteur van Management Impact. Samen met managementwetenschapper en leiderschapscoach Bas Kodden schreef hij het boek Leidinggeven is omgekeerd opvoeden.
