Lijstjestijd is weer aangebroken. Met talloze overzichten, variërend van de Top 200 Invloedrijkste Nederlanders tot de Oliebollen Top 10. Sommigen komen voor beide in aanmerking. Deze periode is ook geschikt om eens een eigen lijstje op te stellen en door te lichten: je Top 10 risico’s van het afgelopen jaar. Wat waren de meest relevante onzekerheden, die je van je doelen hebben kunnen afhouden? Is dat ook gebeurd? Wat leer je daarvan voor het komende jaar? Een korte eindejaar risico-evaluatie, aan de hand van vier vragen.
Vraag 1: welke risico’s hebben je dit jaar bezig gehouden? Heb je expliciet inzicht in de Top 10 risico’s die je afgelopen jaar bezig hebben gehouden? Waar je energie, tijd en geld in hebt gestoken? Je zorgen over hebt gemaakt? Misschien wel een nacht wakker van hebt gelegen, of een nachtmerrie over hebt gehad? Ofwel, de relevante onzekerheden, die je organisatie-, team- of eigen werkdoelen flink hebben kunnen beïnvloeden, zowel negatief als positief? Wellicht kan je ze uit een bestaande risicolijst halen. Schrijf ze anders gewoon op. Vraag 2: welke risico’s zijn dit jaar opgetreden? Welke van die Top 10 risico’s zijn daadwerkelijk opgetreden? Hopelijk niet alle tien. Waren de effecten als verwacht? Denk hierbij aan extra kosten, vertragingen, kwaliteits- of veiligheidsproblemen, een deuk in je reputatie. Of vielen de effecten behoorlijk mee en bleek je eigenlijk iets of veel te bezorgd? Speelde angst een rol en was dat terecht? Heeft dat je afgeremd om kansen te benutten, die zo onaangeroerd zijn blijven liggen? En welke van die opgetreden risico’s waren niet voorzien? Waren ze redelijkerwijs voor niemand te voorzien, of heb jij ze niet zien aankomen? Wat zegt dat over je ontvankelijkheid voor de risico-indicatoren of zwakke signalen? Vraag 3: welke risico’s zijn dit jaar niet opgetreden? Waarschijnlijk is het grootste gedeelte van je Top 10 risico’s niet opgetreden. Komt dat door bewust en concreet genomen maatregelen, of speelde de factor geluk een hoofdrol? Als je maatregelen hebt genomen, waren die vooral op het verkleinen van de risicokans van optreden gericht, of vooral op het beperken van de risicogevolgen? Als het laatste het geval is, ga dan nog even terug naar vraag 2. Dit om na te gaan of de gevolgen zonder je maatregelen naar verwachting groter zouden zijn geweest. Indien je maatregelen vooral waren bedoeld om de risicokans van optreden te verkleinen, of om die helemaal weg te nemen, bij welke risico’s is dat gelukt? Is daar niet onevenredig veel energie, tijd en geld in gaan zitten? En als laatste punt, wat als je alle beheersmaatregelen van het afgelopen jaar zou hebben gehalveerd, wat had dat met de kennis van nu opgeleverd? Vraag 4: wat betekent dit voor 2017? Mee eens, het beantwoorden van bovenstaande vragen is helemaal niet zo eenvoudig. Sommige antwoorden kun je zelfs nooit helemaal geven. Want hoe kan je bijvoorbeeld aantonen, dat een risico vanwege een genomen maatregel niet is opgetreden? In plaats van ondanks die maatregel? Toch heb je niets anders dan een korte risico-evaluatie uitgevoerd. Dit is stap 5 van de 6 algemeen toepasbare risicostappen: doelen bepalen, risico’s in kaart, risico’s wegen, maatregelen overwegen en zo nodig uitvoeren, evalueren of ze werken, en dit alles beknopt rapporteren. Die evaluatie-stap wordt in de praktijk nogal eens wordt overgeslagen. En dat is jammer, want zo wordt er niet geleerd van omgaan met risico’s. Alleen al de drie voorgaande vragen kritisch beschouwen, zonder alle antwoorden te kunnen geven, geeft je immers veel inzicht in de effectiviteit en (kosten)efficiëntie van je eigen omgang met risico’s. Want één ding is zeker, 2017 gaat ons niet minder onzekerheden geven.
Door: Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren (martin@vsrm.nl) adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet. 
