Naar een overheid 4.0?

Onder het huidige kabinet maakt de overheid grote ontwikkelingen door, waarbij een groot deel van haar bestaansrecht wordt overgeheveld van rijks- naar gemeentelijk niveau. De Nederlandse steden zullen zich nieuwe vaardigheden eigen moeten maken – óók op het gebied van leiderschap.

‘De Nederlandse steden zijn diep in slaap gesust. Met name de gemeenschapskracht ligt bleekjes in haar glazen kist. De boze stiefmoeder was de burger zelf, samen met de overheid en alle professionele instellingen.’ Hoog tijd om de steden wakker te kussen, zeggen Jan van Ginkel en Frans Verhaaren in hun net verschenen boek Werken aan de wakkere stad. ‘Het hele hof roept dat de participatiesamenleving er nu moet komen. Gemeenten sjouwen zich bijna een breuk met de drie grote decentralisaties en de gelijktijdige bezuinigingen. Maar daar zal de schone slaapster niet wakker van worden. Langzaam leiderschap bij burgers, overheid en professionele instellingen, dat is de prins op het witte paard die de steden de verlossende kus kan brengen.’ Zoals Sociaal en Cultureel Planbureau-directeur Kim Putters zei: ‘We gaan van de verzorgingsstaat naar een verzameling verzorgingssteden.’ Lerend samenleven als ziel van de nieuwe stad Gaat dat wel goed komen? Het zal erom spannen. De grootste decentralisatie die Nederland ooit heeft beleefd, houdt grote risico’s én kansen in. Het risico is dat gemeenten geen ruimte krijgen en louter een uitvoeringskantoor van het rijk worden. De reactie zal verschraling en bureaucratisering zijn: we willen zo veel mogelijk willen behouden in plaats van op zoek te gaan naar nieuwe arrangementen. De kans is dat gemeenten de verbinding kunnen maken met de nieuwe onderstroom van initiatieven vanuit de burgers en dat ze zich verder ontwikkelen tot vitale gemeenschappen. De gemeente is dan niet langer een anonieme supermarkt waar niemand zich eigenaar van voelt maar de markthal waar je elkaar ontmoet en waar mensen meer voor elkaar gaan betekenen. Een vangnet voor wie dat nodig heeft. Hoe geef je leiding aan deze avontuurlijke reis naar een overheid 4.0? Daarover gaat Werken aan de wakkere stad. Over het besef dat je soms daadkrachtig bestuurt door op je handen te blijven zitten. Over de wetenschap dat we allemaal deel uitmaken van een groter geheel en alleen in samenwerking sterk zijn. Over gemeenten en professionals die zichzelf een schop moeten geven, en langzaam leiderschap. Over het wakker maken van gemeenschapskracht. En over lerend samenleven als ziel van de nieuwe stad.