Ontgroeven is een ongemakkelijk managementboek, want het ontneemt leiders en managers de mogelijkheid om zich te verschuilen achter allerlei gelikte methoden, technieken en stappenplannen rondom organisatieontwikkeling. In zijn preview vertelt Kees Tillema waarom dat belangrijk is.
Ons bestaan kenmerkt zich van nature door fragiliteit. Er hoeft maar iets te gebeuren dat onverwacht, ongepland of ongewenst is, en het vervolg verloopt anders dan de bedoeling was. Hetzelfde geldt uiteraard voor organisaties: als je je er eenmaal van bewust bent, zie je hoe kwetsbaar deze zijn. Omdat we een afkeer hebben van fragiliteit, zijn we organisaties robuust gaan maken. Dingen die robuust zijn, kunnen tegen een stootje. In organisaties zien we het streven naar robuustheid op talloze manieren, bijvoorbeeld door procedures, werkinstructies, functiebeschrijvingen, projectplannen, arbeidscontracten, beleidsnotities et cetera. Allemaal proberen ze uiteindelijk maar één ding, namelijk voorspelbaarheid en stabiliteit bereiken.
Zevenkoppige draken
Er zijn de laatste tijd steeds meer aanwijzingen dat robuuste vormen van organiseren ons behoorlijk in de weg gaat zitten. Ze gaan zich gedragen als zevenkoppige draken in gevecht: je hebt als manager of leidinggevende je plan nog niet eens gereed of de afgehakte kop is alweer aangegroeid. Steeds vaker zitten organisaties daardoor vast in een groef, ofwel in een repetitieve, niet functionele manier van denken en handelen. Zo kennen we de efficiencygroef, de onbedwingbare neiging om werkprocessen steeds maar doelmatiger te organiseren. Of de praatgroef, die ons duidelijk maakt dat we het ongelooflijk moeilijk vinden om minder te vergaderen en meer te doen. En wat denk je van de consensusgroef, die ons pijnlijk confronteert met de idiotie van ‘het altijd samen maar overal eens over willen zijn’.
In dergelijke situaties is het tijd om te ontgroeven! Dan worden we sterker van wanorde.
Ontgroevers zijn niet te beroerd om problemen aan de kaak te stellen of patroondoorbrekende kansen te kapitaliseren. Het zijn mensen met een missie, vaak ook persoonlijk gedreven. Iemand die ontgroeft, weet dat er offers gebracht moeten worden wanneer we wérkelijk iets willen veranderen.
In het boek werkt de auteur een flink aantal ideeën uit waarmee organisaties antifragieler kunnen worden. Deze ideeën zijn niet zozeer concrete voorstellen, maar eerder prikkelende suggesties om de verbeeldingskracht van de lezer te mobiliseren. Stel nu bijvoorbeeld eens dat we afscheid nemen van vaste arbeidscontracten? We leveren het idee domweg in en maken alle arbeidscontracten flexibel. Het ene contract kent een termijn van een jaar, het andere misschien wel van vijf jaar.
Stompzinnige exercities
Of stel nu eens dat we meer gaan discrimineren in de organisatie. We redeneren niet meer vanuit de vaste functies en de bijbehorende regels, maar vanuit specifieke talenten en situaties. Want als je niet specifiek mag discrimineren in een organisatie, ga je juist breder discrimineren.
Of stel, dat er manmoedig afscheid wordt genomen van bijvoorbeeld de functionerings-gesprekken, sollicitatiebrieven, tevredenheidsonderzoeken en opleidingsbudgetten. Ze irriteren en demotiveren alleen nog. Dit soort groeven doen weinig recht aan de volatiliteit van organisaties. Het zijn stompzinnige exercities.
Gezonde mate van onverschilligheid
De tolerantie voor het slim gebruikmaken van wanorde is geworteld in vijf persoonlijke kwaliteiten: compassie, een gezonde mate van onverschilligheid, verbeeldingskracht, eigenzinnigheid en rebelsheid. Deze kwaliteiten, die in Ontgroeven worden uitgewerkt, krijgen doorgaans weinig aandacht; ze zijn vaak ondergesneeuwd door obligate en nietszeggende gemeenplaatsen als ‘samenwerking’ en ‘flexibiliteit’. Mag het wat uitdagender?
Hardingsproces
Ontgroeven staat vol gedachte-experimenten die stevig onderbouwd zijn aan de hand van het werk van Nassim Taleb. Het daagt je uit om jezelf los te maken van het ‘lagere denken’ dat enkel uit is op persoonlijk voordeel. Dit kijkt altijd vanuit het verleden naar het heden en reageert dus primitief. Jij laat deze rekenarij voor wat het is. Je doet niet meer mee aan zulke kleinburgerlijke drukte. Want jij weet dat we veel meer leren van mensen met wie we het juist oneens zijn. Zij onderwerpen jouw wensen, plannen en ideeën aan een stevig hardingsproces. Zij confronteren jou met je schaduwkanten en beperkingen. Diepgravende analyses zijn niet nodig. Iedere deskundige, manager of wetenschapper die je iets anders wijsmaakt, maakt je tot een stommeling. Ze houden jou in de groef. De dagelijkse rimpelingen in ons werkend bestaan en de kleine onvolkomenheden bieden meer dan voldoende ideeën voor ontgroevende stappen. Ga vuile handen maken. Het is de hoogste tijd.
Kees Tillema is firmant bij Het Zuiderlicht Managementadviseurs en heeft zich gespecialiseerd in rendementsvraagstukken. Hij is daarnaast verbonden aan de Executive Master of Finance & Control van de Rijksuniversiteit van Groningen. Hij is de auteur van Ontgroeven.
