Rollen en stijlen van de veranderaar

Welke rollen en stijlen kan een veranderaar aannemen? De literatuur hierover is omvangrijk. Sommige auteurs komen met generalistische voorschriften (do’s en don’ts) voor veranderaars. Anderen (de meesten overigens) menen dat deze rollen en stijlen situatieafhankelijk zijn: bij bepaalde situaties horen bepaalde interventies en bij bepaalde interventies horen bepaalde rollen en stijlen. Gebaseerd op dit situationele denken zijn veel rollen en stijlen denkbaar. De begrippen ‘rollen’ en ‘stijlen’ worden daarbij naast en door elkaar gebruikt.

In tabel 7.1 hebben we vijf gangbare indelingen weergegeven. Elk van deze indelingen bevat een expert-/leermeesterrol waarbij de veranderaar inhoudelijke kennis en recepten levert. In elk model is ook een sterke procesrol te onderkennen waarbij communicatie wordt verbeterd en vertrouwen wordt geschapen. Een meer persoonlijke benadering is bij zowel Zwart (1993) als Drukker en Verhaaren (1980) te vinden. Extra rollen zijn die van de katalysator en de programmatische rol. Weggeman (2001) legt een link tussen rollen en wetenschapsopvattingen. De indeling van Kubr (1996) is gebaseerd op de mate waarin de rol directief is (pleitbezorger) of non-directief (reflector). Daarmee varieert tevens de inhoud en zwaarte van de rol van de veranderaar.

Tabel 7.1. Vijf indelingen van veranderrollen

Leren Veranderen

Al 20 jaar kennis voor veranderaars in opleiding en praktijk

Westra en Van de Vliert (1989) hebben zo’n vijftig adviseurs bevraagd op de waarden die men associeert met de ‘ideale’ adviesstijl en de mate waarin het belang van die waarden samenhangt met de eigen voorkeursstijl. Uit hun bevindingen komt naar voren dat veranderarbeid zeer persoonsgebonden is: de ideale stijlen liepen nogal uiteen, maar bleken te correleren met dominante waarden (zie figuur 7.2):

Waarden als onafhankelijkheid en moed blijken te correleren met persoons- en gedragsgerichte interventies. De auteurs suggereren dat dit soort procesinterventies blijkbaar nogal wat lef van de adviseur vraagt.
Waarden als beheersing en consistentie correleren met het suggereren van inhoudelijke oplossingen door de adviseur. De expertmatige rol past blijkbaar bij een behoedzaam karakter.
Waarden als competentie en ambitie correleren met het structureren van het oplossingsproces. Deze structurering is gebaseerd op de eigen visie van de adviseur en zijn systematische aard.
Waarden als liefde en vergevingsgezindheid correleren met een altruïstische benadering. De adviseur is niet gericht op de eigen prestaties maar op die van de cliënt en heeft blijkbaar een onzelfzuchtig karakter.

Dit model brengt een bijzonder element in de discussie over rollen en stijlen van veranderaars. Westra en Van de Vliert relateren de rol van de veranderaar aan wat die gelooft dat ‘goed’ is. Wij veronderstellen met hen dat niet alléén de situatie bepalend is voor rol- en stijlkeuze maar óók de waarden (waar je in gelooft en waar je voor staat). We geloven ook dat je niet alles kunt ook als je waarden mooi bij een rol of stijl passen: soms omdat je de bagage er niet voor hebt, maar even vaak omdat het je aan geloofwaardigheid kan ontbreken.

Figuur 7.2 Stijl en waarden volgens Westra en Van de Vliert (1989)

In de taal van de kleuren zien we veranderaars op vijf manieren passen bij veranderstrategieën. In tabel 7.2 hebben we de samenhang aangegeven tussen de intentie van de veranderaar bij een gegeven kleur (een intentie is een uitdrukking van achterliggende waarden). Tevens is aangegeven hoe dit samenhangt met de stijl en focus van de veranderaar.