Sabotage in de samenwerking: haaien

Sabotagegedrag ontstaat met name in groepen waarin mensen conflicten vermijden en ze slecht met tegenstellingen om kunnen gaan, bijvoorbeeld omdat de leider extreem dominant is, er twee kemphanen in het team zitten of de twee subculturen na de fusie nog steeds niet goed zijn samengevoegd.

Oprecht met elkaar praten en oprecht naar elkaar luisteren gebeurt dan niet of te weinig. Mensen zijn ontevreden over wie waarover beslissingen neemt, maar zeggen dit niet. In de groep wordt niet meer openlijk over deze zaken gesproken, waardoor de informatie en energie niet meer stromen. Onder water groeit de ijsberg aan door bevroren energie. Levende organismen verkrampen door angst en andere bevriezende emoties, zo ook een groep. Het ziekteverzuim gaat omhoog. En dit gaat helaas niet vanzelf weer over. Sabotagegedrag begint wanneer een sterk standpunt of een bepaalde manier van doen onder water wordt gedrukt. Heel vaak is dat het minderheidsstandpunt.

In de metafoor van de ijsberg noemen we onuitgesproken zaken ‘vissen’ die in het water van de groep zwemmen. Kleine visjes zijn kleine meningen en botsinkjes die je met een goede vraag wel naar boven kunt halen.

Wanneer deze vissen niet gevangen worden als ze nog klein zijn en zij belangrijke informatie voor de groep met zich meedragen, zullen ze groeien en zich aan allerlei onderwerpen vastbijten. Net zolang tot het grote haaien zijn geworden. Haaien maken de onderstroom gevaarlijk, waardoor openlijke communicatie en creatieve samenwerking op z’n minst lastig maar vaker ronduit onmogelijk worden. En een haai naar boven halen is spannend, je weet nooit precies wat er dan allemaal boven water komt. Het is in deze woelige wateren dat er steeds meer sabotagegedrag ontstaat. Oprechte informatie-uitwisseling stokt en het potentieel daalt.

Extreme meningen en sabotage

Extreme meningen ontstaan vaak doordat de genuanceerdere versie geen weerklank vond of werd genegeerd. In eerste instantie laat de minderheid meestal door subtiele opmerkingen weten het niet eens te zijn met het meerderheidsstandpunt. Wanneer hier niks mee wordt gedaan, ontwikkelt de onderdrukte mening zich naar steeds openlijker ‘sabotagegedrag’. Dit gedrag wordt sabotage genoemd, niet omdat mensen moedwillig de boel saboteren, maar doordat het niet uitspreken van belangrijke zaken de informatie- en energieflow van de groep blokkeert en daarmee saboteert. Als informatie niet stroomt, bereikt de groep niet zijn potentie. Pas als een groep zich los kan maken van verstarrende kwesties, kunnen ideeën weer gaan stromen.

De sabotagelijn

De sabotagelijn is een diagnose-instrument om te bepalen hoe goed de groep omgaat met de dynamiek van verschillen. Het beschrijft de stadia van sabotage die regelmatig in groepen optreden. In de volgende figuur vind je het overzicht van deze sabotagelijn, waarbij het gedrag aan de linkerkant bedekt is en naar rechts steeds explicieter wordt. Het gedrag vindt niet altijd in exact dezelfde volgorde plaats. Wel is het zo dat aan de openlijker vormen van sabotage altijd subtielere signalen vooraf zijn gegaan. Hoe dit gedrag er in de praktijk precies uitziet, is afhankelijk van de situatie, de voorgeschiedenis, de persoonlijkheden binnen de groep, de omstandigheden en de culturele context.

Het woord sabotage komt van het Franse woord sabot (klomp). Volgens de bekendste lezing dateert het woord sabotage uit 1886. Luikse arbeiders zouden tijdens een staking de productiemachines stil hebben gelegd door een klomp tussen de raderen van de machine te steken. De arbeiders deden dit omdat ze bang waren dat de nieuwe machines er uiteindelijk voor zouden zorgen dat ze hun baan verloren.

Alle gedragingen die bij de sabotagelijn horen, zijn in wezen gefrustreerde pogingen om onze menselijke wijsheid en creativiteit aan de groepsbesluiten toe te voegen. Het is de kunst sabotagegedrag ook zo te behandelen en juist tijdens spannende momenten niet te oordelen maar aandachtig te luisteren. Zoek de spanning op en luister naar dat wat niet gezegd wordt. In de minderheidsstem en in het onuitgesprokene zit de onbekende informatie die de groep verder kan helpen.

Deep Democracy

Bestel het boek van Jitske Kramer op Businezz

De sabotagelijn speelt altijd, in elke groep. Ieder mens leert op jonge leeftijd sabotagetactieken om met de beslissingen die volwassenen voor hen maken om te gaan. Sterker nog, iedereen saboteert zichzelf met enige regelmaat, door bijvoorbeeld ‘ja’ te zeggen tegen het sportschoolabonnement en vervolgens op allerlei manieren onder de zelf genomen beslissing uit te komen. Hoe verder mensen zich op de sabotagelijn begeven, hoe meer de effectiviteit in de groep als geheel daalt.

In een organisatie is sabotagegedrag iets wat tot de regels van het spel behoort. Nieuwe medewerkers leren snel hoe ze geliefd worden en vijanden creëren. De paradox die ervoor zorgt dat het echte gesprek niet gevoerd wordt, is: ‘ik ga pas meer vertellen als ik vertrouwen heb’ en ‘ik krijg pas vertrouwen als we meer met elkaar uitwisselen’. Deze patstelling kun je doorbreken door de vormen van sabotagegedrag in het bewustzijn van de groep te brengen. Mensen gaan dan zien dat sabotage een teken is dat iets belangrijks ongezegd blijft.