Veranderingen: de trends van 2021

Bijna de helft van de AEX-bedrijven rapporteert bijvoorbeeld niet meer op kwartaalbasis, blijkt uit de cijfers van het afgelopen jaar. Hiermee verschuift de focus enigszins van alleen winst behalen naar maatschappelijke waarde toevoegen. De samenleving bevindt zich op een kantelpunt en staat open voor grote veranderingen. Veranderende verwachtingen vanuit de maatschappij ten opzichte van ondernemingen vragen bovendien om nieuw leiderschap.

De top trends voor 2021 op een rij.

Trend 1: sociaal contract onder druk

In 2020 kwam het sociaal contract tussen maatschappij, overheid en ondernemingen enigszins onder druk te staan, natuurlijk ook door COVID-19. Denk aan de maatschappelijke protesten met betrekking tot het klimaat, sociale ongelijkheid en discriminatie. Bewustwording en zingeving staan hierbij centraal.

De legitimiteit van het gezag van de overheid over de burgers is gebaseerd op het sociaal contract. De maatschappelijke kloof komt onder andere voort uit diverse collectieve vraagstukken op het gebied van de woningmarkt, onderwijs, zorg, sociale zekerheid, pensioen en de arbeidsmarkt. Daarbij trekt de overheid zich in het kader van de participatiesamenleving steeds verder terug uit het maatschappelijk domein en laat meer taken over aan de markt.

Trend 2: positief bijdragen en vooruitgang boeken

Ondernemingen krijgen meer te maken met een kritische opstelling vanuit de maatschappij. Er is meer aandacht voor de wijze waarop ondernemingen produceren en de impact die ze daarmee hebben op de leefomgeving. Van bedrijven wordt verwacht dat ze positief bijdragen en vooruitgang boeken. Om de kloof te dichten tussen hoe ondernemingen zich zouden moeten gedragen volgens de maatschappelijke verwachtingen en het gedrag dat deze ondernemingen vertonen, is nieuw leiderschap nodig.

Trend 3: platformeconomie heeft de macht

De digitale mogelijkheden nemen toe. Als resultaat daarvan ontstaan vernieuwende businessmodellen, inclusief disruptieve toetreders in bepaalde markten. Veel disruptieve businessmodellen zijn gebaseerd op een platform waarin de eigenaren het aanbod van lokale ondernemers samenbrengen en koppelen aan de vraag van klanten. Dergelijke ondernemingen hebben veel lokale verbindingen, maar trekken zich soms minder aan van de lokale omgangsvormen met werknemers en andere belanghebbenden.

De lokale ondernemer kan bovendien niet meer zonder het platform en komt in een ongelijke machtsverhouding terecht. Door de macht en het internationale karakter van de platformeconomie leveren platformondernemingen geen evenredige bijdrage aan de overheidsinkomsten.

Trend 4: kwaliteit van leven staat centraal

Daartegenover staat een maatschappelijke trend die de directe leefomgeving en kwaliteit van leven steeds centraler zet. Denk aan de sterke toename van vrijwilligerswerk en aandacht voor naasten. Ook de sterk groeiende aandacht voor milieu, zoals stikstofreductie, natuurbescherming, gezonde en/of biologische voeding en lokale productie onderstreept dit. Bedrijven die hierop inspelen, houden steeds vaker rekening met alle stakeholders.

Trend 5: verantwoordelijkheid nemen en toezicht houden

Een andere trend is dat bijkomende schade van ondernemen, bijvoorbeeld milieuschade in de vorm van lucht- en watervervuiling en schade door de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, gezondheidsrisico’s en ongelijkheid moeten worden doorberekend in de prijs van de producten.

Ook moet er afscheid worden genomen van de overheersende macht van aandeelhouderswaarde. Niet-beursgenoteerde ondernemingen moeten lange termijn waardecreatie breder trekken dan beursgenoteerde ondernemingen. Verantwoordelijkheid nemen, staat centraal.

Het stakeholdersmodel is in Nederland nog altijd dominant en toont aan hoe ondernemingen niet alleen bestaan dankzij de eigenaren die geld ter beschikking stellen, maar ook dankzij de omgeving waarbinnen het bedrijf functioneert.

Wanneer de continuïteit op het spel staat, zullen maatschappelijke belangen eerder van secundair belang zijn. Veranderen en doorontwikkelen, vragen echter wel structureel om nieuw leiderschap, vanuit het bestuur en vanuit de interne toezichthouders. Meer en meer worden ook commissarissen en andere interne toezichtorganen aangesproken op de kwaliteit van hun toezicht.

Trend 6: tot een gebalanceerde afweging komen

De focus op aandeelhouderswaarde vraagt vooral om inzicht in de kansen in de markt, strategisch inzicht om er gebruik van te maken en de aansturingscapaciteiten om die kansen te realiseren. Op de korte termijn resultaten focussen, is zeker bij beursfondsen vaak het resultaat. Dit leidt intern tot een sterke focus op efficiëntie, omzetvergroting en resultaten.

Het stakeholdersmodel vraagt om een bredere invalshoek, waarin ook de belangen van stakeholders worden meegenomen. Dit vraagt om inzicht in de impact van de onderneming op de omgeving, op de korte en lange termijn, de intrinsieke motivatie en moed om er rekening mee te houden. Zo komt de organisatie tot een gebalanceerde belangenafweging en staan de communicatieve vaardigheden om de omgeving daarin mee te nemen in de gedane afwegingen centraal.

Trend 7: bestuurders sneller aanspreken

In de praktijk betekent het stakeholdersmodel dat bestuurders sneller kunnen worden aangesproken op de gevolgen van hun gedrag en dat van hun onderneming. Dit door personen en instanties die geen direct belang hebben bij de financiële prestaties van de onderneming. Ook kunnen ze worden aangesproken op hun maatschappelijke sensitiviteit, bijvoorbeeld in het kader van bestuurdersbeloningen.

“Leiders moeten bereid zijn om verantwoording af te leggen aan de maatschappij. Daarbij verwachten burgers dat het maatschappelijk verantwoord handelen van ondernemingen oprecht is. Dit vraagt om een intrinsieke motivatie van leiders om het goede te doen, transparant te rapporteren en ook de moed om fouten te maken, dat toe te geven en ervan te leren. Nieuw leiderschap betekent dus zichzelf de spiegel voorhouden en nagaan of leiders kunnen leveren wat de omgeving van hen vraagt,” zegt Ron Brummans.

Kenmerken nieuw leiderschap

Bij nieuw leiderschap hoort een noodzakelijke communicatie- en gedragsstijl. Denk aan: visionair, strategisch, georganiseerd, gefocust, delegerend en efficiënt. Daarnaast ook: diplomatiek, optimistisch, relationeel, overtuigend en intuïtief, vooral in de communicatie van de bestuurder met de onderneming en aandeelhouders. Deze communicatieve vaardigheden worden steeds belangrijker, omdat nieuwe en voorheen minder relevant geachte groepen in de maatschappij dit van ondernemingen vragen.

Nieuw leiderschap, zeker in het geval van het stakeholdersmodel, vraagt om een brede belangstelling, de compassie om daar rekening mee te willen houden en de moed, integriteit en stevigheid om transparant te willen zijn en verantwoording te willen en kunnen afleggen. Verder is nieuwsgierigheid noodzakelijk om echt open kunnen staan voor nieuwe ontwikkelingen en andere inzichten, ook als die niet in de eigen strategische focus passen.

Het stakeholdersmodel vraagt om leiders met een breed ontwikkeld palet op communicatie- en gedragsvoorkeuren. Belangrijke kenmerken zijn verbinden, inspireren en betrekken, voor veiligheid in de organisatie zorgen en inleven in wat er speelt bij werknemers en andere stakeholders. Tenminste is een hoog zelfbewustzijn nodig op de minder sterk ontwikkelde aspecten. Daarbij is het niet zonder meer noodzakelijk dat al die eigenschappen zijn verenigd in één persoon. Het kan ook verdeeld zijn onder een bestuursteam.

“Leiders moeten bereid zijn om inzichten bij anderen te halen en ermee verder te gaan. Ze moeten een voorbeeldrol willen vervullen. De opkomst van steeds meer sociaal gedreven ondernemingen, laat zien dat winstgevendheid en een waardevolle bijdrage aan de maatschappij niet hoeven te botsen,” zegt Ron Brummans.

Over Ron Brummans

Ron Brummans heeft zijn bedrijf in executive coaching in 2012 opgericht, waarin hij (kandidaat)bestuurders en -commissarissen traint in effectieve communicatie in woord en daad. Meer over Ron Brummans via www.ronbrummans.nl.

Door: Dina Perla Portnaar