Veranderkunde, de definitie en de betekenis

Veranderkunde werd en wordt door veel auteurs gezien als synoniem van de Engelstalige begrippen ‘planned (organizational) change’ en ‘organization development’ (OD). Dit is niet verwonderlijk, als men weet dat binnen al deze begrippen het ‘veranderkundig denken en handelen’ het gemeenschappelijk kenmerk was. In de omschrijving van de begrippen ziet men deze gemeenschappelijkheid onder meer terug in termen als planned change, educational strategy, hulpverlening, beheerst proces van verandering en doelgerichte sociale verandering.

Geschatte leestijd: 3 minuten

Binnen dit veranderkundig denken heeft planned change (of de synoniemen: theory of changing, planning of change, dynamics of change, training of change) de langste traditie. Bij planned change is al sinds jaren in de Verenigde Staten een theorievorming gaande over het zo adequaat mogelijk ondersteunen van mensen die betrokken zijn bij veranderingsprocessen in organisaties.

Veranderkunde is toegepaste wetenschap

Wetenschappelijke kennis op dit terrein wordt maximaal benut om het handelen van helping professionals het karakter van rationaliteit te verlenen. Vooral de gedragswetenschappen, en in het bijzonder de psychologie, hebben daartoe een belangrijke aanzet gegeven. Zij hebben, onder aanmoediging en ondersteuning van beleidsmakers, de scheiding tussen wetenschap en praktijk doorbroken door de wetenschap in de praktijk te gaan toepassen. Veranderkunde is daarmee duidelijk een ‘toegepaste wetenschap’ (Bennis, 1963).

Veranderkunde is de semiwetenschap van het veranderen. Daarmee ben je er natuurlijk niet. Die kennis over veranderen moet toegepast worden. Veranderkunde is daarom het op een kundige wijze toepassen van (onderbouwde) kennis over veranderen.

De definitie van Veranderkunde

Standaardwerken, zoals Dynamics of planned change onder redactie van Lippitt, Watson en Westley (1958), The planning of change onder redactie van Bennis, Benne en Chin (1969, 1974) en Strategies for planned change (Zaltman & Duncan, 1977), zijn de belangrijkste studies op dit gebied. Bij Bennis, Benne en Chin kan nog de aantekening worden gemaakt dat in hun tweede editie, met dezelfde titel, 90 procent van de artikelen nieuw was. Lippitt et al. (1958) omschrijven planned change als veranderingen die tot stand komen via een bewust besluit om verbeteringen in een persoonlijkheidssysteem tot stand te brengen, hetgeen bereikt wordt met behulp van professionele begeleiding.

Proces van bewuste verandering

Bennis et al. (1974) zien planned change als een proces van bewuste verandering, dat gebruikmaakt van valide kennis en gebaseerd is op de juiste cultuur en samenwerking tussen de change-agent en het cliëntsysteem.

Zaltman en Duncan (1977) geven de volgende definitie:

‘(…) a deliberate eff ort with a stated goal on the part of the change agent to create modification in the structure and process of a social system such that it requires members of that system to relearn how they perform their roles.’

Kenmerken van Veranderkunde

In deze standaardwerken staan de volgende kenmerken van veranderkunde:

De planmatigheid van veranderingsprocessen (er worden in de plannedchangetheorieën verschillende actiefasen onderscheiden, zoals diagnosestelling, doelbepaling, vaststelling van de werkwijze).
Het gebruikmaken van interventies om het veranderingsproces te kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld sociale technieken om zo effectief mogelijk gebruik te maken van wetenschappelijk onderzoek in de helping professions).
Het gebruiken van middelen en methoden uit de sociale wetenschappen.
Het aangaan van een (hulp)relatie tussen de change-agent (als dienstverlenend systeem) en het cliëntsysteem. Waardevoorkeuren, vanwege de relatie met de cliënt, staan centraal.
De rol van de expert en de samenwerking tussen de expert en degene die veranderd moet worden.
Het wordt toegepast op zogeheten community’s, organisaties, kleine groepen en individuen.
De ontwikkeling van normatief (should we seek to plan change) naar meer technisch (how to plan particular changes for particular people in particular settings).
De verandering toesnijden op de doelgroep in zijn/haar situatie.