Problemen, risico’s, oorzaken en gevolgen, wat zijn eigenlijk de verschillen? En waarom helpt het om dit onderscheid te maken? Woorden als problemen, risico’s, oorzaken en gevolgen gebruiken we dagelijks. Ze blijken desondanks in de praktijk niet eenvoudig te onderscheiden, zo leerde een klein experiment. Terwijl een dergelijk onderscheid wel degelijk bijdraagt aan heldere gesprekken, zoals een heldere risicodialoog.
Tijdens een opleiding praktijkgericht risicomanagement vroeg ik onlangs aan drie groepen deelnemers om de Top-10 risico’s in de afbeelding eens te analyseren: zijn het problemen (knelpunten die er al zijn) of risico’s (onzekere en ongewenste gebeurtenissen die nog kúnnen optreden)? Of zijn het juist oorzaken of gevolgen van problemen of risico’s? Het was dag twee van de driedaagse opleiding, dus de deelnemers hadden al de nodige kennis opgedaan. Tevens hadden de meesten de nodige ervaring met risicomanagement.
Uit de afbeelding volgt dat de interpretaties nogal verschillen. Tevens hebben sommige groepen deelnemers meerdere classificaties gegeven. Immers, voor elke risicobeschrijving is in meer dan één kolom geturfd.
Wat betekent dit voor onze praktijk? In elk geval dat het onderscheid tussen problemen, risico’s, oorzaken en gevolgen niet zo eenduidig is als we vaak onbewust vermoeden. Terwijl we die woorden dagelijks gebruiken.
Elkaar bevragen
Voor scherpe gesprekken en bijvoorbeeld een heldere risicodialoog helpt het dus om elkaar te bevragen:
- Is dit geval nu een risico of een probleem?
- Is dit fenomeen nu een oorzaak of een gevolg van een risico of probleem?
Dit niet vanwege de semantiek, om onnodig moeilijk te doen over de betekenis van een woord. De vragen helpen juist wel om een helder en gedeeld beeld te krijgen van problemen en risico’s, of van hun oorzaken en gevolgen. Om op basis daarvan vervolgens scherpe keuzes te kunnen maken. Ofwel, om er al dan niet iets aan te dóen. Bijvoorbeeld door van risico’s of problemen oorzaken weg te nemen en/of de gevolgen te beperken. Daarbij blijken huidige problemen nogal eens oorzaken van toekomstige risico’s. Des te meer reden om zo’n probleem eens aan te pakken.
Betekenis aan risico
Tot slot, de afgebeelde Top-10 is slechts een voorbeeld van de vele Top-10 risicolijstjes die regelmatig de ronde doen. Het gaat hier niet zozeer om de ranking van de risico’s, maar om de betekenis die we aan de risico’s geven. Uit het experiment volgde overigens ook dat het helpt om de algemeen geformuleerde risico’s in Top-10 lijstjes te vertalen naar concrete risico’s voor de organisatie in kwestie. Met als praktijktip: relateer elk risico aan een of meer doelen van de organisatie. Immers, volgens de internationale ISO en COSO richtlijnen voor risicomanagement, een risico is het gevolg van onzekerheid op een doel.
Door: Martin van Staveren
Dr. ir. Martin van Staveren MBA doceert, adviseert en schrijft over omgaan risico’s binnen organisaties. Hij is onder andere kerndocent risicomanagement, Universiteit Twente en doceert in diverse collegereeksen van Nyenrode Business Universiteit. Hij promoveerde op het proefschrift Risk, Innovation & Change (2009) en is auteur van de boeken Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider: Waardevolle doelen realiseren én behouden in een onzekere wereld (2020).
