Hoe kunnen we in de toekomst meer gebruikmaken van de kennis, ideeën, creativiteit, talenten, vaardigheden, energie en mankracht die aanwezig zijn in onze samenleving? Dat was het centrale thema van de toekomstverkenning ‘Wisdom of the Crowd’ die ik heb gedaan tussen 2009 en 2012 bij Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT).
Vragen die hierbij opkomen zijn: Hoe haal je ‘wijsheid’ (collectieve intelligentie) uit een groeiende massa van meningen, sociale mediaberichten, clicks, likes en retweets, data, apparaten, machines en dingen? Hoe kunnen grote en kleine bedrijven, overheden en burgers synergetisch samenwerken? Vragen die vandaag de dag nog steeds actueel zijn.De toekomst van de zorg, innovatie en het bestuur
In de publicatie die hieruit voortkwam, het boek ‘Samen slimmer’, worden drie toekomstbeelden beschreven waarin de collectieve intelligentie in de zorg, innovatie en de slimme stad wordt verbeeld. Het boek werd in 2013 genomineerd voor ‘Managementboek van het Jaar’ en kreeg zelfs een tweede druk. Dit boek werd tijdens de slotconferentie door stuurgoepvoorzitter Marleen Stikker overhandigd aan toenmalig Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. In de conferentie stelden we de vraag: hoe ziet het parlement van 2035 eruit? Zijn burgers dan aan de macht en stemmen ze gezamenlijk over lastige vraagstukken? Kunnen ze ideeën aandragen en inbreng leveren om beter beleid te maken dat uiteindelijk gaat over de inrichting van hun eigen wijken?Nieuwe vormen van co-creatie: living labs
Tegelijk met het boek ‘Samen slimmer’ lanceerden we ook een manifest waarin we de samenleving – en in het bijzonder bedrijven en overheden – opriepen om met de nieuwe mogelijkheden van cocreatie en zelforganisatie aan de slag te gaan in de vorm van proefexperimenten, we noemden dat ‘living labs’, een term die destijds nog weinig weerklank vond.Terugblik en reflectie: vier inzichten
Bijna zeven jaar na de verkenning kunnen we voorzichtig een aantal conclusies trekken.1. Polarisatie via sociale media bedreigt de wisdom of crowds
Met de huidige discussie over nepnieuws en de politieke worsteling met het referendum is de discussie over de ‘wisdom of crowds’ actueler dan ooit. De burger is mondiger geworden maar niet socialer. In plaats van dat sociale media ons dichter bij elkaar zouden brengen en dat nieuwe vormen van collectieve besluitvorming de wijsheid van de menigte zouden gaan aftappen, zijn we nog meer in onze eigen filterbubbels en echoputten terecht gekomen. Als schuldigen worden de sociale netwerken aangewezen. Velen vinden dat bedrijven als Facebook, Twitter en Google de verspreiding van nepnieuws moeten tegengaan. Toch is dit haast onmogelijk. De wisdom of crowds moet het hebben van een grote diversiteit van onafhankelijke meningen die op een slimme manier worden samengebracht. Niet van een gepolariseerd debat met twee kampen die tegenover elkaar staan en allebei even hard om het eigen gelijk roepen.2. Macht van de zwerm of toch van de grote jongens?
Een verwachting van de toekomstverkenning was dat de nieuwe technologieën zouden leiden tot nieuwe vormen van peer-to-peersamenwerking en zelforganisatie, die we tot dan toe vooral kenden van filesharingnetwerken als BitTorrent. Inmiddels er een – in de verkenning gesignaleerde – deeleconomie opgebloeid met een veelheid aan platformen waar mensen spullen, producten en diensten uitwisselen. Hier zijn enkele nieuwe bedrijven ontstaan zoals Airbnb, Kickstarter en Uber waarvan ook in de toekomst veel wordt verwacht. De belofte van zelforganiserende zwermen die bestaande instituties omzeilen of overbodig maken, manifesteert zich ook in de Bitcoin, die momenteel een hype is. De onderliggende technologie van deze cryptomunt, de blockchain, is zeer veelbelovend en zal de komende jaren talloze nieuwe toepassingen krijgen. Komt de burger dan alsnog aan de macht? Toch zien we bij het koersverloop van de Bitcoin opnieuw dat de hysterische massa het wint van de wijze. En dat veel zwermachtige organisaties in feite gecontroleerd worden door een handvol centrale spelers die een duidelijke koers uitzetten en het meeste geld verdienen. Kennelijk is de crowd nog niet zo goed in organiseren en doorzetten als sommigen verwachtten.3. Platformeconomie: meer gesloten en minder collectief
Die dominantie van enkele spelers, met name Facebook, Google en Amazon, zien we breder terug in de platformeconomie, waar bedrijven onder gecontroleerde voorwaarden samenwerken, waar vragers en aanbieders worden samengebracht en waar kleine bedrijven toepassingen ontwikkelen op de platformen van grotere aanbieders. De platformen zijn een invulling van de crowdsourcing en cocreatie die we tijdens de toekomstverkenning hebben geschetst.
De opkomst van enkele grote dominante spelers is gunstig geweest voor het verspreiden van nieuwe technologieën en mogelijkheden onder een breed publiek en tegen lage prijzen. Tegelijkertijd is er reden tot bezorgdheid omdat het ertoe kan leiden dat er enkele grote geïsoleerde machtsblokken of systemen ontstaan: eigen deel-internetten (of things), eigen clouds, eigen smart cities. Dit bedreigt de collectieve intelligentie die gebaat is bij open en pluriforme structuren en netwerken waar informatie vrij kan stromen en kan worden gecombineerd. Zo is er nog steeds geen collectief platform in de gezondheidszorg maar veel losse eilanden. De gezondere wereld dankzij collectieve intelligentie, die we in het toekomstbeeld over de zorg schetsten, kan dan wel eens onbereikbaar zijn.
