Spanning kan bevorderlijk zijn voor uw prestaties. Tenminste, als je er goed mee omgaat. Er kunnen dan prachtige initiatieven en innovaties ontstaan. Bewijs daarvan was het congres ‘Spanning in en rond organisaties’.
Onder leiding van de dagvoorzitter Jaap van Muijen (rector van Sioo, interuniversitair centrum voor organisatie- en veranderkunde) kregen op 22 juni 2012 ruim dertig lotgenoten de kans om te vertellen over hun spanningsveld rondom leiderschap. Het congres zat boordevol informatie en tips waarmee deelnemers inzicht kregen in wat spanning met je kan doen en hoe je het kunt inzetten om succes te bereiken.
Lees ook:
Jaap van Muijen: Leider, ken jezelf!
Vrijheid en veiligheid
Middelpunt van het congres waren de sprekers prof. dr. Steven ten Have (partner van TEN HAVE Change Management en hoogleraar Strategie en Verandering aan de Vrije Universiteit Amsterdam) en prof. dr. Harry Kunneman (hoogleraar Sociale en Politieke Theorie aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht).
Steven ten Have beet de spits af met de vraag of perfecte spanning bestaat: ‘Productief leiderschap heeft spanning nodig. Of deze nu perfect is of imperfect, met beide kun je groeien, maar perfecte spanning zorgt voor evenwicht. Spanning is imperfect als er angst heerst voor verandering. Angst kan ook positief zijn als je er scherper van wordt, maar pas op als emoties blokkeren.’
Hij boeide de zaal van begin tot eind met geschiedverhalen en anekdotes van Alexander de Grote en Japanse zwaardmeesters tot Eskimo’s – om er maar een paar te noemen. Verhalen die hij gebruikte om zijn visie op wederzijdse afhankelijkheid van productief leiderschap en spanning te illustreren.
Steven ten Have benadrukte ook dat het uitmaakt welke van de twaalf leiderschapsrollen je vervult. Zo noemde hij de ‘visionair’, zoals Steve Jobs die een context zag die anderen niet zagen; de ‘gatekeeper’ die ervoor zorgt dat spanning productief blijft en mensen niet overspannen worden; de rol van ‘strategist’ zoals Jack Welch van General Electric en de ‘storyteller’ Barack Obama. ‘Maar het enige wat telt is performance. Je moet gewoon presteren. Een leider moet zijn mensen helpen hun doel te bereiken en zorgen dat ze hun ambities waarmaken. Een leider moet ‘verbinden’, zodat ze met elkaar spreken en elkaar begrijpen. Spanning is goed, het maakt je scherp. Maar voorkom botsingen. Een leider moet zijn mensen beschermen door te zorgen voor vrijheid en veiligheid.’
Nut van interventies
De deelnemers konden vervolgens aan drie workshops meedoen. Met 18 boeiende interactieve workshops maakte Kluwer het niet gemakkelijk om te kiezen. Eén ging over Spannende interventies in groepen, wat de deelnemers aan den lijve ondervonden. Ultieme tip: ‘zeg tegen elkaar wat je op de gang zou zeggen, dan leer je wat er in de ‘onderstroom’ gaande is!’ Emoties en gevoelens zijn immers bepalend voor de interactie tussen teamleden en hun relatie (onderstroom), en deze beïnvloeden de inhoud en procedure van uw werk (bovenstroom). Openheid wordt beloond en als u deze goed inzet, komt het de samenwerking en effectiviteit van uw inspanningen ten goede.
Interventies zijn des te belangrijker wanneer groepen geen gezamenlijk doel hebben. Dat bleek in de workshop over Ketensamenwerking tussen organisaties in een politieke omgeving, met als praktijkvoorbeeld de optimalisering van de zeevaart op de Westerschelde, waar kolossale schepen onze landsgrens passeren om hun containers in een van de vier Scheldehavens te lossen. Om u een idee te geven van de complexiteit: ‘het schip nadert, een zeeloods gaat erop en weer eraf, de rivierloods gaat erop en eraf, de sluiswachter komt in actie, vervolgens een sleepboot en als laatste is de havenmeester aan zet. De belangen van de partijen zijn zo dominant, dat deze keten een arena is waarin niemand echt macht en leiding heeft. En vergeet niet de extra hindernis van het cultuurverschil tussen Nederland en België’. Ga er maar aan staan!
Spannende interventies zijn er ook meer dan genoeg in ziekenhuizen, zo bleek in de workshop Spelen met serieuze vraagstukken in de gezondheidszorg. Letterlijk ‘spelen’, want het gaat om een echt spel dat de betrokkenen aanzet mee te denken in de rol van ‘nar’, ‘kind’ of ‘kunstenaar’. Een spel dat heel andere oplossingen oplevert dan je vermoedde. Bovendien vergroot het de betrokkenheid van de afdelingen die staan voor een miljoenenbezuiniging: een complexe problematiek die veel spanning teweeg brengt.
Teken van hoop
Blijft over het slotpleidooi van Harry Kunneman, die het congresboek Spanning in en rond organisaties en daarmee ook het werk van alle organisatieadviseurs in Nederland als een teken van hoop ziet. ‘Het boek getuigt van intensieve leerprocessen die op micro- en mesoniveau plaatsvinden. Ik vind het hoopgevend om te lezen hoe de schrijvers vanuit leergierige aandacht en met hart voor macht, spanningen en conflicten omgaan met de grote onzekerheden van deze tijd.’ Hij relativeert de negatieve kanten van spanning: ‘Spanning, irritatie en macht horen erbij. De mogelijkheden van dialoog en verbinding komen pas beschikbaar als we bereid zijn om spanning, irritatie en macht onder ogen zien. Hoe complexer organisaties zijn, hoe meer diversiteit en meer tegendraads denken nodig is om tot een betere ontwikkeling te komen. Durf uit je comfortzone te komen’.
Maar Harry Kunneman is ook kritisch: ‘In de omgang met elkaar bezitten we een verbindende en solidariserende dynamiek, naast het verlangen van onderscheid en erkenning door publiciteit. Het valt mij op dat veel wetenschappelijke auteurs analyses en schema’s gebruiken, het een nog mooier en complexer dan het ander. Mensen verwijzen ook voortdurend naar wetenschappelijke bronnen. Allemaal tekenen van onze comfortzone. Onze analytische intelligentie viert hoogtij en ik denk dat het nodig is dat we uit onze comfortzone durven los te komen.’
Harry Kunneman vindt ook dat er voortdurend naar spanning en verandering in onze samenleving wordt verwezen. ‘Er is nauwelijks verbeeldingskracht en morele reflectie over wat er in organisaties gebeurt en wat dat betekent voor onze economische en sociale integratievraagstukken op Nederlands, Europees en wereldniveau. Organisatieadviseurs en onderzoekers staan voor de uitdaging om ethische en morele leerprocessen te bevorderen. Door die verschuiving komt niet alleen zorg, steun en aandacht voor anderen centraal te staan, maar ook goede conflicten, waardige strijd en verbindende macht.’ Concurrentie, prestatie en efficiëntie komen daarmee in een gezonde spanning met zingeving, verbinding en fatsoen te staan. Harry Kunneman pleit ervoor dat macht en conflicten, en hoe je daarmee binnen organisaties omgaat, een centraal thema wordt.
