De manager zonder land

Zelfsturing is hot. Maar de manager zonder meer afschaffen is riskant. Volgens de filosofie van de Holacracy wordt de macht verdeeld over een netwerk van ondernemende professionals. De spelregels moeten anarchie voorkomen.

Op 15 juni 1215 ondertekende de toenmalige Engelse koning Jan zonder Land een handvest dat zijn vrijheden drastisch inperkte. Waarom deed Jan dit? Niet uit menslievendheid, dat is zeker. We kennen Jan als de slechterik in de verhalen van Robin Hood. Hij verraadde zijn broer Richard van Leeuwenhart en volgde hem op na diens dood. Het verdrag dat de geschiedenis in zou gaan als de Magna Carta (de grote oorkonde) werd afgedwongen door de leenmannen van de koning. Jan moest wel. Zijn leenmannen dreigden hun steun in te trekken. De koning was te ver gegaan.

De manager knipt lintjes

In de Magna Charta wordt voor het eerst in de geschiedenis paal en perk gesteld aan de macht van de vorst. Jan moet voortaan overleggen met een commissie van 25 leenmannen over belastingen, rechtspraak en andere zaken van landsbelang. Het handvest beschrijft gedetailleerd hoe besluiten worden genomen. Het is een poging om de koninklijke willekeur tegen te gaan. Het zou nog vele eeuwen duren voordat presidenten het voor het zeggen hebben en koningen niet meer mogen dan lintjes knippen.

Gedistribueerde autoriteit

Niets minder dan een Magna Carta staat de hedendaagse verkopers van het Holacratische organisatiemodel voor ogen. Holacracy, ontwikkeld door de Amerikaanse software ondernemer Brian Robertson, staat voor een platte organisatie waarbij de aloude hiërarchie is vervangen door ‘een gedistribueerde autoriteit’. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn deel van het geheel. Er is pas sprake van Holacracy wanneer ‘de voormalige directeur of hoogste manager zijn autoriteit overdraagt door de Holacracy grondwet te ondertekenen’, schrijft het Nederlandse trainingsbureau Energized.com. Bij dit bedrijf kun je een gecertificeerde Holacracy trainer inhuren die de kant-en-klare spelregelset uitlegt en invoert. Zoals iedere grondwet, schijnt ook deze nogal ingewikkeld te zijn, maar als je je e-mailadres invult mailt het bedrijf je per omgaande een Nederlandstalig uittreksel ervan.

De nieuwe grondwet

De Holacracy-grondwet is niet vrijblijvend. Het ondertekenen ervan is volgens Energized een belangrijk en vooral symbolisch moment. De houders van de formele autoriteit zeggen op dat moment: ‘Wij hebben het niet meer alleen voor het zeggen. Elk besluit dat is genomen met het Holacratisch gereedschap is geldig alsof het door onszelf genomen is.’ Natuurlijk kun je ook zelf een nieuwe grondwet opstellen. Dan moet je echter met elkaar uitvinden wat goed werkt. Het kant-en-klare Holacracy-model kun je vergelijken met een softwarepakket dat je aanschaft en invoert. Niet de hele organisatie hoeft overigens in een klap gesaneerd te worden. Je kunt een deel van het bedrijf Holacratisch maken, en later uitbreiden, zoals Bol.com deed. Blijkbaar kan de revolutie zich ook geleidelijk verspreiden.

Informele autoriteit

Werken met deze sociale technologie, zoals de bedenker het noemt, vraag natuurlijk enige tijd. Het sympathieke ervan is dat Holacracy niet ontkent dat er autoritaire verhoudingen bestaan. Er zijn genoeg historische voorbeelden van volksbewegingen die suggereerden dat verschillen niet bestaan nadat de koning is onthoofd. Met alle gevolgen van dien. Holacracy ontkent niet dat er machtsrelaties zijn. De grondwet moet ervoor zorgen dat dit op een transparante wijze wordt verdeeld. Managers als zodanig zijn niet meer nodig. Iedereen managet zichzelf en dat is voldoende – is het idee.  De manager als formele functie verdwijnt.

De macht aan het volk

In een holacratische organisatie heeft iedereen bepaalde beslissingsbevoegdheden en projecten onder zijn beheer. Je hoeft geen toestemming te hebben van een leidinggevende, zolang je maar niet de door je projectteam vastgestelde regels overtreedt. Die regels worden niet gedicteerd van bovenaf, maar vastgesteld door de groep zelf. Er is wekelijks een werkoverleg en maandelijks een vergadering waarin wijzigingen in de bevoegdheden worden besproken en vastgesteld. Zo kun je voorstellen dat het team voortaan zelf nieuw personeel aanneemt. Daarmee zet je weer een stap in de richting van eigenautonomie.

Valkuilen

Of men zich nu ook verdiept in arbeidscontracten en het eigen teamtoilet schoonmaakt is de vraag. Een van de valkuilen van zelfsturing is dat de rotklussen niet worden opgepakt. Men gaat zonder meer uit van een groot individueel verantwoordelijkheidsbesef. Als niemand interesse heeft in de boekhouding of er kaas van heeft gegeten is de kans groot dat ze blijft liggen.

Vergaderverkalking

Je zou denken dat Holacracy leidt tot een laisse faire cultuur. Iets waar de linkse Occupy beweging bekend mee is geworden. Hier werd net zo lang gepraat tot er consensus bestond en zolang een minderheid tegen was, werd er niet beslist. Holacracy gaat anders in zijn werk. De manager is afgeschaft, maar er is een facilitator die het groepsproces met strenge hand stuurt. Een meeting is niet bedoeld voor small-talk. De teamleden worden aangespoord to-the-point te reageren. We zijn onder gelijken, maar leggen onszelf een strakke vergaderdiscipline op. Op een video kun je zien hoe dit eraan toegaat (als er een camera bij is). De deelnemers wippen van het ene been op het andere en staan op scherp. Dergelijke spelregels moeten ‘vergaderverkalking’ tegengaan.

En de manager?

Als de manager de nieuwe Jan Zonder Land wordt, moet de grondwet leidend worden voor de machtsverhoudingen. Jammer dat de wetten (sorry: spelregels) nogal ingewikkeld zijn. Daarvoor kun je echter coaching inhuren. Organisaties die volledig holacratisch gaan kennen geen managers. Dat is even wennen voor bezoekers die de directie willen spreken. Tussenvormen laten de manager intact. Tenslotte moet iemand de lintjes doorknippen. Door: Sjaak Vane Sjaak Vane is filosoof (MA), auteur en WorkLife-coach. Hij blogt over werk en relaties en bedacht Het Jeukwoordenspel als teamuitje.