Da’s Gek – een antropologische kijk op ‘normaal’

Het is deze week de week van de psychiatrie. Psychiatrie gaat over ziek zijn, over psychisch lijden. Psychiatrie gaat ook over gek en normaal. Over wie we in- en uitsluiten in onze samenleving. Over omgaan met psychische kwetsbaarheid op de werkvloer. Over cultuur en groepsgrenzen. antropologe dr. Danielle Braun schreef erover.

Een ring door je neus is voor veel mensen gekker dan eentje door je oor. Getrouwd zijn als man met drie vrouwen tegelijk is gek, maar drie vriendinnen hebben als vrouw is heel gebruikelijk. Je eigen hond opeten is gek, maar je eigen varken niet. Op de Dam ‘Allahu Akbar’ roepen tijdens de dodenherdenking geeft problemen, kannibalisme mag ook niet, maar als een priester in de kerk zegt dat hij het bloed van Jezus gaat drinken, vinden we dat heel gewoon. Hoe vaak heb je vandaag al een oordeel over iets gehad? Over iets wat je las in de krant? Over een nieuwe procedure op je werk? Over het kapsel van de buurvrouw? We oordelen de hele dag over gek en normaal.

Wie bepaalt wat gek is?

Maar wat is dan precies gek en wat is normaal? Wie bepaalt dat eigenlijk, en hoe? Mensen zijn tribale wezens. We leven in groepen en daarbinnen meestal bij voorkeur in paren of gezinsverband. Om de groep veilig te houden en te kunnen overleven, spreken we onderling omgangsvormen af. Eigenlijk ontstaan die in de loop van de tijd. We stellen grenzen en categoriseren. Die afspraken, normen en waarden noemen we cultuur. En cultuur bepaalt wat je gek vindt en wat niet. Als jouw wieg ergens anders had gestaan, had je waarschijnlijk van andere dingen gezegd: ‘Da’s gek’. We creëren tribes met elkaar en daaruit ontstaat cultuur. Op ons werk ontstaan daardoor systemen en organisaties. Soms echter zijn deze ver afgedreven van wat wij mensen eigenlijk met elkaar willen. We leven het liefste in veilige tribes, waar we elkaar zien en onze eerste levensbehoeften kunnen vervullen. Waar we kunnen liefhebben en vertrouwen. Toch bouwen we in organisaties en in de samenleving soms ook rare, ontzielde tribes. Omdat we onze systemen zo inrichten dat we procedures en papier belangrijker vinden dan menselijk contact. Dan vergeten we wat wij als mensen zo nodig hebben. Werkelijk contact en heelheid. Mensen zijn nu eenmaal niet allemaal hetzelfde en hebben ook niet hetzelfde nodig. Die bureaucratie en standaardisatie kan gekmakend zijn. Als je goed om je heen kijkt, zie je dat we op sommige plekken in de samenleving en in organisaties ver van onze tribale, menselijke behoeften zijn afgedwaald. Richten we bijvoorbeeld een ziekenhuis in naar specialismes en is de hele mens een beetje ‘zoekgeraakt’. Kijken collega’s in een bedrijf elkaar niet meer echt in de ogen, wat samenwerking bemoeilijkt. Daarmee onthechten we misschien ook wel de samenleving; voelen we ons minder veilig en worden we eenzamer. Het is eigenlijk gek dat we dat normaal zijn gaan vinden.

In de war raken

Van nadenken over wat gek is en normaal kan je een beetje in de war raken. Dan ga je alles wat je van tevoren gewoon voor waar aannam, ter discussie stellen. Cultuurrelativisme noemen we dat. Dan leer je dat wat jij gek vindt, ook maar een idee is. Dat stretchen is verrijkend. Het opent je wereld. Het helpt als je als het ware je camerastandpunt een beetje verder uitzoomt dan je gewend bent. Dan kijk je door nieuwe ogen naar jezelf en je omgeving. Als je dat steeds opnieuw doet en jezelf leert je oordeel uit te stellen, wordt gek opeens normaal en normaal gek. Je traint je verwonderde blik en je compassiespier als het ware. Een onontbeerlijke eigenschap voor leiders en veranderaars. Het leidt tot betere gesprekken voeren, bijvoorbeeld  over waarom mensen weerstand bij een verandering hebben. Je culturele intelligentie trainen vraagt om een beetje dissociëren. De blik van de buitenstaander, de reiziger, de antropoloog. Antropologie maakt vertrouwd wat vreemd is en vreemd wat vertrouwd is.

• Danielle spreekt op Het Grote Kwaliteitscongres en op Het Event Corporate Culture op 13 november

Dr. Danielle Braun is corporate antropoloog. Reist de wereld rond op zoek naar wat we van tribes overal op de wereld kunnen leren over onze eigen samenleving. Schrijver van de boeken ‘de Corporate Tribe’ ‘Building Tribes’ en Da’s Gek’. Ze spreekt en schrijft over organisatiecultuur. Begeleidt leiders bij conflict en verandering. Ze is Directeur van de Academie voor Organisatiecultuur. Onder de titel #antropoloogdesvaderlands geeft ze duiding aan de dingen die om ons heen gebeuren. De zorg en GGZ hebben haar hart en belangstelling. www.avorganisatiecultuur.nl